(19e eeuw) (inf.) bang zijn; in moeilijkheden zitten. Oorspr. een soldatenuitdrukking, maar tegenwoordig zo algemeen ingeburgerd dat zelfs het label `informeel' niet meer past. Rats is in feite een ander woord voor `stamppot' (groenten met gekookte aardappelen). Het komt van ratjetoe, van Frans ratatouille `hutspot'. In een bekend soldatenliedje uit de jaren veertig van de twintigste eeuw werd gezongen over `rats, kuch en bonen, dat is het soldatendiner'. Rats heeft echter de betekenis `drek' in de uitdrukking ' in zijn rats zitten'. Eigenlijk `in de stront zitten'. Vgl. in de puree* zitten.
• Nou dacht ik -wat ken je gauw denke, as je in de rats zit hè, net tienmaal zo gauw as anders, hé? (Herman Heijermans: Kamertjeszonde. 1898)
• Dat heb ik niet," zeg ik tegen 'm, en ik sla 'n toon aan, of ik 'n beetje in m'n rats zat..... (Nieuwsblad van Friesland, 15/12/1906)
• Voor het begrip: in een onaangename, netelige positie verkeeren kent de volkstaal een groot aantal uitdrukkingen. In Holland zegt men b.v.: „in de rats zitten", oorspronkelijk een soldaten-zegswijze; rats is een soort hutspot van aardappelen, een zweempje groente en een weinig vleesch. Het woord is een verkorting van „ratjetoe", wat weer een verbastering schijnt van het Fransche „ratatouille". (de Sumatra Post, 17/12/1914)
• En potverdikkie, poetsie, pats
Wat zat ik lelijk in de rats. (Toddie: Potverdikkie, poetsie, pats. ca. 1917)
• Jaapje was al van zijn plaats gezakt voor hij heelemaal geroepen was, opgetogen ook omdat hij eens uit de bank mocht komen. Hij hoefde niet te zitten, ‘in de rats’. (Jacobus van Looy: Jaapje. 1917)
• Potverdikkie, poetsie, pats
Wat zat ik leelijk in de rats. (Louis Davids: Potverdikkie, poetsie, pats. 1918)
• Moar 't is nog moar zo'n klein manneken, één dieën Arjoan 'eet 'em meegenome, zoonder a't jong wies woar 'a z' op af gienge. Eén nou 't gebeurd is, schet ie bekaant in z'n broek, zo doanig zit ie in de rats vor jouw één vor Oonze Lieven 'eer. (A.M. de Jong: Merijntje Gijzen's jeugd. 1927)
• (K. ter Laan: Nieuw Groninger Woordenboek 1924-1929)
• … ik-zelf zit in de rats over mijn glaswerk, dat onmogelijk allemaal opgeborgen kan worden en me al mijn zakgeld heeft gekost. (Leonard de Vries: De jongens van de hobby club. 1947)
• De Oost is vol polderjongens die in de rats zitten voor zichzelf.... (Jan de Hartog: Gods Geuzen. 1947-1949)
• In de rats zitten, in verlegenheid, benauwdheid. (L. Lievevrouw-Coopman: Gents Woordenboek. 1950)
• We hebben zo over je in de rats gezeten. (Willy van der Heide: Een speurtocht door Noord-Afrika. 1952)
• Wat heb ik in mijn rats gezeten! Idioot die je bent! (Max van Amstel: Duizend jongens zien ze vliegen. 1954)
• Geloof maar dat ie in de rats zit. (Theun de Vries: Het meisje met het rode haar. 1956)
• Kennelijk had hij goed in de rats gezeten. (Yvonne Keuls: Jan Rap en z'n maat. 1977)
• Tsja, we nemen een hond voor de vrolijkheid en opeens blijk je er weer iets bij te hebben om over in je rats te zitten. (Koos van Zomeren: Het complete rekelboek. 2002)
• rats, hij zit in zijn - , hij is bang, Smis 1955. (Jan Berns m.m.v. Jolanda van den Braak: Taal in stad en land. Amsterdams. 2002)
• In de rats zitte. In de rats zitten. In angst zitten. Rats is de naam voor soldatenkost (denk aan het lied over rats, kuch en bonen). De letterlijke betekenis zou dan zijn in een brijachtige massa zitten. Vergelijk Duits: in der Brühe sitzen; in der Schmiere sitzen; in der Patsche stecken;Enge\s: tobe in hot water, to be in a stew: Frans: être dans le pétrin; dans les pommes. (Cor & Jos Swanenberg: Bij wijze van spreuken. Brabantse spreuken vergaard en verklaard. 2008)
• Als de oogst nu maar meeviel. Anders zaten ze goed in de rats. (Hans Fiers: Door jouw ogen. 2019)
