Artaxerxes (perzisch: artahsasa; grieks Αρταξερξης, in het OT aramees artahsast' of -ta; in de papyri van Elephantine rthsss), troonnaam van vier perzische koningen uit de dynastie der → Achaemeniden (voor de vorm Arsaces Arsaciden):
1. Artaxerxes I (Μακροχειρ, Longimanus) regeerde van 465/64 tot 425 als opvolger van zijn vader Xerxes. Nadat hij een egyptische opstand had neergeslagen (456) beperkte hij zich tot de consolidatie van zijn rijk. In 449 sloot hij met Athene de z.g. → Calliasvrede. Een afbeelding van zijn graf in ANEP nr. 709. In 445 gaf hij zijn joodse schenker Nehemia toestemming naar Jeruzalem te reizen en de leiding te nemen bij de herbouw van de verwoeste muren van de stad (Neh 2,3). Hij wordt ook genoemd in de papyri van Elephantine (bv. ANET 491b).
2. Artaxerxes II (Μνημων, Mnemon), zoon van Darius II, regeerde van 404 tot 359/58. Met zijn broer Cyrus 2., die in de slag bij Cunaxa (401) om het leven kwam, had hij om de macht moeten strijden. Deze strijd vormde de aanleiding tot een oorlog tussen Perzië en Sparta, die pas met de z.g. vrede van → Antalcidas of koningsvrede (387/86) eindigde. In 398 maakte Egypte zich los van de Perzen en de veldtocht van Artaxerxes om hen weer onder zijn macht te brengen mislukte.
3. Artaxerxes III (Ωχοσ, Ochus), zoon van (2), baande zich met moord op zijn familieleden een weg naar de troon en regeerde van 359/58 tot 338. Gebruik makend van griekse contingenten in zijn leger lukte het hem, in 343 farao Nektanebo te verslaan en Egypte opnieuw te onderwerpen, nadat het 65 jaar zijn onafhankelijkheid had gehandhaafd.
4. Artaxerxes IV, een perzische satraap (Bessus), die na de overwinningen van Alexander de Grote zijn neef, de gevluchte Darius III, vermoordde (330), zich als diens opvolger opwierp, doch spoedig daarna zelf het leven liet.
Lit. W. Judeich (PRE 2, 1311-1321). F. W. König (RLA 156-158). [Beek]
