Over Alexander de Grote’s fascinerende persoon en fenomenale veroveringstochten deden al spoedig, nog tijdens zijn leven, de meest wonderlijke verhalen de ronde, die in allerlei vormen, zowel mondeling als schriftelijk aan het nageslacht werden doorgegeven.
Een deel van deze volksoverlevering heeft in de 2e eeuw nC zijn neerslag gevonden in een geromantiseerde levensbeschrijving, de aan Callisthenes toegeschreven Bιος Αλεξανδος του Μακεδονος, waarvan drie griekse versies en een 80-tal bewerkingen en vertalingen in meer dan 30 talen bewaard zijn. De duistere voorgeschiedenis van pseudo-Callisthenes’ werk is onlangs door R. Merkelbach voor een groot deel opgehelderd: de auteur heeft een briefroman uit ca. 100 vC, die bestond uit gefingeerde brieven van Alexander, vermengd met een of meer hellenistische levensverhalen, en is daarbij zeer willekeurig te werk gegaan.
In het Westen vond de Alexander-roman zijn weg door de latijnse vertaling van een verloren versie van pseudo-Callisthenes’ roman, die ca. 300 nC vervaardigd is door Iulius Valerius (Res gestae Alexandri Macedonis), die misschien ook de auteur is van het Itinerarium Alexandri. Valerius’ vertaling werd in de 9e eeuw verkort tot een Epitome, die aan de oorsprong van veel middeleeuwse Alexander-literatuur staat. Een andere zeer invloedrijke latijnse bewerking van de Alexander-roman is die van de aartspriester Leo van Napels (10e eeuw), waarvan ook weer verschillende versies in omloop zijn geweest. In de Alexander-romans van het Midden- en Verre Oosten, waarvan de syrische en de armeense de meeste invloed hebben gehad, heet de held gewoonlijk Iskandar, zonder Al-, dat voor het arabische lidwoord werd gehouden.
Lit. Uitg, van de oudste versie van pseudo-Callisthenes: W. Kroll, Historia Alexandri Magni, I. Recensio vetusta (Berlin 1926), van Iulius Valerius' latijnse vertaling: Kübler, Valeri Alexandri Polemi res gestae Alexandri Macedonis (Leipzig 1888), van Leo's bewerking: F. Pfister, Der Alexanderroman des Archipresbyters Leo (Heidelberg 1913). - A. Ausfeld, Der griechische Alexanderroman (Leipzig 1907). E. Mederer, Die Alexanderlegende bei den ältesten Alexanderhistorikem (Stuttgart 1936). B. Axelson, Zum Alexanderroman des Iulius Valerius (Lund 1936). R. Merkelbach, Die Quellen des griechischen Alexanderromans (München 1954). F. Pfister, Alexander der Grosse in den Offenbarungen der Griechen, Juden, Mohammedanen und Christen (Berlin 1956) - P. Meyer, Alexandre le Grand dans la littérature française du MoyenAge 1-2 (Paris 1886). E. C. Armstrong e.a., The Médiéval French ’Roman d’Alexandre’ 1-6 (Princeton-Paris 1937w). G. Cary, The Médiéval Alexander (Cambridge 1956). - J. Storost, Studien zur Alexandersage in der älteren italienischen Literatur (Halle 1935). - S. S. Hoogstra, Prozabewerkingen van het leven van Alexander den Grooten in het Middelnederlandsch (1898). [Nuchelmans]
