is een instrument, dat bij het landmeten wordt gebruikt voor het meten van horizontale en verticale richtingen.
Een kijker, draaibaar om een horizontale as en met deze as om een verticale as, is voorzien van een in glas geëtst kruis (vroeger kruisdraden! aangebracht in het beeldvlak van het objectief. Het richten geschiedt door de kijker een zodanige stand te geven, dat de waarnemer, door het oculair ziende, het door het objectief gevormde beeld van het voorwerp (bijv. de spits van een kerktoren) waarop gericht moet worden, ziet samenvallen met het midden van het kruis. Van de aldus ingestelde richting wordt de horizontale projectie afgelezen op een horizontale randverdeling, bevestigd aan het onderstel van het instrument en de verticale projectie op een verticale randverdeling verbonden aan de kijker.
Ten einde de invloed van de eventuele excentriciteit van de randen ten opzichte van de draaiingsassen te elimineren, moeten dc randen worden afgelezen op twee diametrale punten. Bij oudere instrumenten is daartoe voor elke randverdeling een tweetal noniën, streep-, schaal- of micrometermicroscopen aangebracht, waarvan de aflezingen moeten worden gemiddeld. Moderne instrumenten zijn voorzien van één microscoop voor elke randverdeling, waarmede direct het gemiddelde van de diametrale randpunten wordt afgelezen. De in Nederland vrij algemeen toegepaste randverdeling is de decimale (rechte hoek = 100°); in vele andere landen gebruikt men nog de sexagesimale verdeling (rechte hoek = 90°). De nauwkeurigheid van de richtingsmeting hangt af van de mechanische uitvoering van het instrument, de kwaliteit en de vergroting (10-40 maal) van de kijker, de nauwkeurigheid van de randverdeling en de inrichting tot het aflezen daarvan. De middelbare fout in de enkele meting van een richting is voor gewone theodolieten 5-10 decimilligraden (0,0005 - 10°) en voor precisietheodolieten 1 decimilligraad. Door herhaling van de meting kan men de nauwkeurigheid opvoeren.
PROF. R. ROELOFS.
