Collisie of botsing. Men spreekt in de practische wijsbegeerte van eene collisie van pligten en van regten. Eene collisie van pligten heeft plaats, wanneer 2 pligten met elkander in strijd schijnen te wezen, bijvoorbeeld de pligt der mededeelzaamheid en die der zorg voor eigen huisgezin enz. Zulk eene collisie van pligten spoorde de vrome schoenmakers Crispinus en Crispinianus aan, om het leder te stelen van de rijken ten einde er schoenen van te maken voor de armen.
Intusschen werd daarbij de nog grootere pligt der eerlijkheid uit het oog verloren. Het is dan ook blijkbaar, dat eene collisie van pligten enkel schijnbaar kan bestaan, namelijk alleen 'voor dengene, die zijne pligten niet kent en daarvan alzoo het gewigt niet gevoelt. De oplossing echter van die schijnbare botsing van pligten in bepaalde gevallen heeft men opgedragen aan eene wetenschap, die niet veel meer beteekent, dan die collisie zelve, namelijk aan de Casuïstiek (zie onder dit woord).
In regten kan er collisie van wetten, van regten en van bewijzen voorkomen. De collisie van wetten kan bestaan in de wetten van ’t zelfde land, of in de wetgevingen van verschillende landen. In het eerste geval bestaat er antinomie (zie aldaar). Bij de zoogenaamde internationale collisie van wetten moet de regter zekere regels volgen, die hem door zijn eigen wetgever of door de regtswetenschap zijn voorgeschreven. De Nederlandsche wetgever heeft dergelijke voorschriften gegeven in de „Wet houdende algemeene bepalingen der wetgeving van het Koningrijk,” en in de „Wet op den overgang van de vroegere tot de nieuwe wetgeving”. Bijvoorbeeld: de geldigheid van regtshandelingen, wat den vorm betreft, wordt beoordeeld naar de wetten, die op het tijdstip van het sluiten der handeling, van kracht waren. De wetten betreffende de regten, den staat en de bevoegdheid der personen verbinden de Nederlanders ook wanneer zij zich buiten ’s lands bevinden (’t zoogenaamd personeel statuut). Ten opzigte van onroerende goederen geldt de wet van het land of de plaats, waar die goederen gelegen zijn (’t zoogenaamd reëel statuut).
De vorm van alle handelingen wordt beoordeeld naar de wetten van het land of de plaats, waar de handelingen zijn verrigt (statutum mixtum). Collisie van regten heeft plaats, wanneer twee regten zoodanig met elkander in strijd komen, dat beide tegelijk niet kunnen worden uitgeoefend. Het mindere regt moet dan voor het hoogere wijken. In het strafregt zegt men, dat er dan noodstand of noodweer is. Bij collisie van bewijzen heerscht er tegenspraak tusschen hetgeen door den eischer en ’t geen door den gedaagde bewezen is. De regter moet dan de waarde en de kracht der aangevoerde bewijsmiddelen taxéren en in allen gevalle uitspraak doen met behulp van zijne kennis als regtsgeleerde en volgens zijne overtuiging als mensch.
