Afzetting (amputatio) is eene kunstbewerking, welke dient om deelen van ’s menschen ligchaam door middel van snijdende werktuigen weg te nemen. Reeds in de dagen van Hippocrates was zij bekend, doch eerst bij Celsus en Galenus vinden wij berigten van hare aanwending, die wegens het sterke bloeden voor zeer gevaarlijk werd gehouden. Men zocht het bloeden te stillen door vreeselijke middelen, bij voorbeeld door kokende olie of met een gloeiend ijzer, maar eerst na het uitvinden van het tourniquet — een werktuig, waarmede men den omloop van het bloed in eene ader of slagader verhindert — en na de invoering van het afbinden der bloedvaten is het afzetten, vooral van ledematen, meer en meer in gebruik gekomen.
Eene hoofdzaak is hierbij de snede door de weeke deelen, welke zóó geschieden moet, dat die deelen geschikt zijn om het afgezaagde uiteinde van het been te bedekken. Het afzetten is onvermijdelijk, wanneer de ledematen in zulk een ziekelijken toestand verkeeren, dat men geen herstel kan verwachten, zoodat zij den lijder met den dood bedreigen, vooral bij sterke verwondingen, door kanonskogels, fabriekwerktuigen enz. veroorzaakt, alsmede bij hardnekkige gezwellen met ligchaam-sloopende veretteringen enz. Het afzetten kan derwijze geschieden, dat een been der ledematen uit de gewrichten wordt weggenomen, of ook, en deze wijze is de meest gewone, dat het been wordt doorgezaagd.
Bij eene afzetting moet eerst de huid worden doorgesneden, dan het vleesch en de spieren, en eindelijk wordt het been — of de beenderen — uit het gewricht losgesneden of doorgezaagd. Bij het doorsnijden van de huid en de spieren maakt men gebruik van de cirkelsnede, van de snede met twee lappen en van de ovalaire snede. Het komt er op aan, de kunstbewerking zóó te regelen, dat de overblijvende stomp met het vleesch en de huid kan worden bedekt.
Men sluit eerst door middel van een tourniquet — een lederen riem met kussens en met eene schroef, zoodat men dien sterk kan digt halen — de slagaderen boven het gedeelte der ledematen, dat men wil afzetten. Daarna spant men de huid door haar zooveel mogelijk naar boven te trekken en men maakt hierin eene doelmatige insnijding. Vervolgens doorsnijdt men het vleesch en het beenvlies, en na dit laatste te hebben opgeschoven, neemt men het been weg. Nu haalt men uit het vleesch de voornaamste slagaderen en aderen naar voren en men bindt ze naauwkeurig digt. Hierna legt men het vleesch en de huid om den stomp, men bevestigt een en ander door een goed verband, dat sluiten moet, maar niet drukken mag, en men neemt het tourniquet weg. Deze kunstbewerking kan, onder de leiding van een handig operateur, in zeer korten tijd afloopen. Veelal maakt men daarbij den lijder door middel van chloroforme bewusteloos.
De afzetting geschiedt doorgaans met een goed gevolg op het slagveld, waar jonge, krachtige mannen zich aan die kunstbewerking onderwerpen. Minder gunstig is dikwijls haar afloop bij de zoodanigen, die na eene langdurige ongesteldheid eindelijk besluiten, er toe over te gaan als tot een laatste redmiddel.
Lastige verschijnselen na eene afzetting zijn vooral krampen, bloeding, ontstekingen zenuwpijn. De krampen bestaan in gedurige zamentrekking der doorgesnedene spieren, vooral wanneer de operatie digt bij een gewricht is geschied, of in pijnlijke scheuten, die hevige pijnen en bloedvloeiingen doen ontstaan. Men zoekt die krampen te verwijderen uit den stomp door doeken op het spiervleesch te drukken en door pijnstillende middelen. Eene bloeding kan uit de slagaderen, uit de aderen of uit de kleine vaten der weeke deelen ontstaan. Kan men ze niet stuiten met koude omslagen, dan moet de wonde geopend worden en men dient tot eene meer naauwkeurige onderbinding over te gaan, terwijl men kleine vaten digtschroeit met een gloeijend ijzer. Eene ontsteking in hoogeren graad, als voor de genezing noodzakelijk is, kan aanleiding geven tot koud vuur of tot eene uitputtende verettering. Zij openbaart zich door zwelling, roodheid en hitte der huid, door pijn en koorts; zij ontstaat wel eens door te groote vastheid van het verband. Zenuwpijn, die veroorzaakt wordt door opzwelling van de doorgesnedene uiteinden der zenuwen zoekt men weg te nemen door het verwijderen van die opgezwollene gedeelten, door bloedzuigers, koude en warme omslagen en pijnstillende middelen.
De treurigste afloop eener amputatie is de dood, die somtijds veroorzaakt wordt door uitputting, waarbij de wonde opdroogt, en somtijds door verergering der ontsteking, waarbij schadelijke bestanddeelen in het bloed worden opgenomen.
