is de benaming van een stelsel van groepsindeling, bij primitieve volken in zwang. Een volksstam bestaat uit groepen, die zich verwant gevoelen met een bepaald wezen of een bepaald voorwerp: den totem.
Die groep gevoelt zich door haar gemeenschappelijken totem in die mate als één familie, dat huwelijken tussen leden van dezelfde groep verboden zijn, wegens te grote verwantschap. De totem is veelal een dier, doch hij kan ook een levenloos voorwerp of een plant zijn of ’n eigenschap.
Bij ’n primitieven stam in Voor-Indië b.v. behoort al, wat rood is, tot het begrip totem.Is de totem een dier, dan zal de groep, die dat dier als totem heeft aangenomen, die diersoort niet jagen of eten, daar de totem een deel van henzelf (of zelfs een voorvader) is — tenzij het dier door bepaalde magische handelingen „onttotemd” is.
Het totemisme komt in verschillende onderling ver verwijderde streken bij primitieve volken voor, zowel in Australië als bij de Indianen in Noord-Amerika. Veelal is de totem tevens het stamteken en vindt men zijn afbeelding op palen aan of nabij de huizen. Het zou onjuist zijn, ook al treedt de totem soms als beschermgeest op, het totemisme als een primitieven vorm van godsdienst op te vatten, daar geestengeloof en andere cultusvormen onafhankelijk naast de totemceremonieën bestaan. De toteminstellingen moeten veeleer beschouwd worden als een zeer primitieve vorm van groeps- of maatschappij-vorming, zij het ook onder den invloed van magische voorstellingen. Overigens is het een zuiver menselijke neiging, aan tijd noch plaats gebonden, om zich tot groepen te verenigen ter vermeerdering van voordeel of afweer van nadeel. Dat de band, die de groep tezamen bindt, zijn zichtbaar symbool vindt in kleur, afbeelding, kreet of teken, komt overal voor, al ontbreekt bij ontwikkelde volken de geheimzinnige verwantschap.
