Nitrogenium, fr. azote, scheik. teeken N, atoomgewicht 14, een kleur-, reuken smaakloos gasvormig element van 0.969 soortelijk gewacht, in vrijen toestand aanwezig in de lucht, waarvan het bijna 4/:> van het volumen uitmaakt. In verbinding bevindt zich S. in vele stoffen, die van het dieren- en plantenrijk afkomstig zijn, en in sommige mineralen, zooals salpeter (nitrum), waaraan de naam nitrogenium of salpetervormer ontleend is.
Zuivere S. verkrijgt men door uit de lucht de zuurstof wreg te nemen. Verbrandt men bijv. phosphorus in een klok, die met lucht gevuld en met den rand onder water geplaatst is, dan ziet men witte dampen van phosphorpentoxyde (phosphorzuuranhydride) ontstaan, die weldra in het water oplossen, terwijl de vloeistof in de klok opstijgt, en het ruim Vr* gedeelte van de oorspronkelijk met lucht gevulde ruimte inneemt, dat vroeger door zuurstof werd ingenomen. Leidt men lucht over koperkrullen, die in een porceleinen buis tot gloeihitte gebracht zijn, dan vormt zich koperoxyde en zuivere S. Verder kan men S. verkrijgen door ontleding van eenige harer verbindingen. Ammoniumnitriet, (X H4)N O2 wordt bijv. door verhitting ontleed in water en S. In scheikundigen zin is stikstof een zeer traag element, dat wil zeggen, dat het zich slechts met zeer weinig stoffen onmiddellijk verbindt. In den nieuws ten tijd heeft men ontdekt, dat de binding (assimilatie) der atmospherische S. bewerkt wordt door micro'Organisuv9n. S. is niet brandbaar en onderhoudt de verbranding ook niet. Een brandende kaars gaat terstond uit als zij in een ruimte gebracht wordt, die met stikstof gevuld is. De dieren hebben behoefte aan zuurstof en kunnen dus in een atmospheer van S. niet blijven leven, hoewel dit gas overigens geen nadeeligen invloed op het organisme uitoefent.
De naam van azotum (niet geschikt om het leven te onderhouden), dien Lavoisier aan deze stof gaf, is dus juist, maar zou even goed aan een groot aantal andere gassen kunnen gegeven worden. De S. werd in 1772 door Rutherford voor een zelfstandig gas verklaard. Pictet te Genève en Cailletet te Parijs zijn er het eerst in geslaagd de S. te verdichten tot een vloeistof, n.l. bij groote koude en onder zwaren druk. In haar verbindingen is de S. drie- en vijfwaardig; de belangrijkste daaronder zijn ammoniak, cyaan, salpeterzuur, stikstofwaterstof, enz.
