(Fr.: aldéhyde; Du.: Aldehyd; Eng.: aldehyde), organische verbinding die gekenmerkt is door de groep: (zie afb.1)
De naam is afgeleid van alcohol dehydrogenatus: aldehyden ontstaan nl. door waterstofonttrekking (dehydrogenatie) van primaire alcoholen als men hun damp over verhit zilver leidt. Ze kunnen ook worden verkregen door oxidatie van primaire alcoholen met kaliumdichromaat en verdund zwavelzuur. Een derde bereidingwijze is het verhitten van het zout van een carbonzuur met een zout van mierenzuur (bijv. Na-zout).
De aldehyden die van alkanolen zijn afgeleid worden ook alkanalen genoemd. Ze bezitten de algemene formule: (zie afb.2). Het zijn dikwijls laagkokende vloeistoffen met een frisse geur. Bij reductie gaan ze over in primaire alcoholen, bij oxidatie in carbonzuren.
Methanal en ethanal zijn voorbeelden van alkanalen. Benzaldehyde is een aromatisch aldehyde. Aldehyden reduceren een ammoniakale oplossing van zilveroxide tot zilver en het reagens van Fehling tot rood koper(I)oxide. Ze vertonen additie-, condensatie- en polymerisatiereacties. Additie van blauwzuur HCN is de eerste fase van de cyaanhydrolsynthese, waarmee ⍺-hydroxyzuren kunnen worden verkregen.
Condensaties kunnen optreden met hydroxylamine (NH2OH); semicarbazide (H2N—NH—CO—NH2) en fenylhydrazine (C6H5NH—NH2). Er ontstaan resp. een aldoxim, een semicarbazon en een fenylhydrazon. Vooral het laatste is belangrijk voor het identificeren van het aldehyde, daar fenylhydrazonen een scherp smeltpunt hebben. Bij verwarming met alkaliën condenseren aldehyden met zich zelf. Bij ethanal ontstaat eerst aldol, waaruit bij verwarming het onverzadigde crotonaldehyde ontstaat. Voortgezette condensatie geeft geel tot donkerbruin gekleurde harsachtige verbindingen. Onder invloed van geconcentreerd zwavelzuur geven sommige aldehyden polymerisatieprodukten.
Een aantal aldehyden vertoont de reactie van Cannizzaro. Voegt men een base toe, dan treedt disproportionering op. Het ene molecule wordt tot zuur geoxideerd, terwijl het andere tot alcohol wordt gereduceerd.