Gezegden

Riemer Reinsma (1998)

Gepubliceerd op 17-04-2025

Het is lood om oud ijzer.

betekenis & definitie

Zo luidt een gezegde: het maakt geen verschil. Echter, lood is wel degelijk duurder dan ijzer. Moet het dus eigenlijk niet omgekeerd zijn? Oud lood om ijzer? Nee; de prijs van lood heeft eeuwenlang in de buurt van de oud-ijzerprijs gelegen. In elk geval van de veertiende tot de zeventiende eeuw, misschien nog langer. We vergelijken dan de prijs van een gewichtseenheid lood met eenzelfde gewichtseenheid oud ijzer. Het spreekwoord bestond al in 1561, het is te vinden in de verzameling van Sartorius. Maar waarschijnlijk is het al veel ouder. Al in 1317 lagen de prijzen voor de twee metalen vlak bij elkaar. Uit de grafelijkheidsrekeningen van Holland van dat jaar is af te leiden dat één pond ruw ijzer toen 0,85 Hollandse penningen kostte en een pond lood 0,8 Hollandse penningen. Als we ervan uitgaan dat oud ijzer iets goedkoper was dan ruw ijzer, was de waarde van beide dus inderdaad gelijk. Misschien zijn de prijzen voor lood en nieuw ijzer in de loop van de achttiende eeuw dichter bij elkaar komen te liggen. Een kleine aanwijzing daarvoor zou kunnen liggen in de roman Comelia Wildschut (....) van Wolff en Deken: ‘Ik wil in mijn geloof sterven; ten minste ik wil geen oud lood om oud ijzer.’

Het woord om gaf aan dat de twee zaken verwisselbaar waren. Tegenwoordig zouden we voor zeggen.

< >