(Gr. Oidipous — gezwollen voet), zoon van Laius en Iocaste, het Thebaanse koningspaar.
Kort na Oedipus’ geboorte gaf zijn vader hem aan een herder, met het bevel om het kind op de Cithaeron te doden. Een orakel had nl. gewaarschuwd dat Laius door de hand van zijn zoon zou sterven. Daar de herder medelijden had, gaf hij het kind aan een ander die het meenam naar Polybus, de koning van Corinthe. Daar groeide Oedipus op, in onwetendheid over zijn afkomst, totdat hem bij een drinkgelag verweten werd dat hij een onecht kind van Polybus was. Verontrust ging hij op weg naar Delphi om het orakel over de zaak te raadplegen. De Pythia gaf hem het gruwelijk antwoord dat hij zijn vader zou doden, zijn moeder zou huwen en dat zijn nageslacht een bron van kwaad voor de mensheid zou zijn. Bedroefd keerde Oedipus naar Corinthe terug en kwam bij Thebe, waar hij op een smalle weg ongenoegen kreeg met een reiziger die op een wagen was gezeten en het passeren bemoeilijkte. Er ontstond een handgemeen, waarbij Oedipus de man doodde. In Thebe aangekomen vond hij de stad in rouw en zorgen: koning Laius was kort geleden overvallen en gedood en een wrede Sfinx teisterde stad en ommeland.Het monster gaf elke voorbijganger een raadsel op, en doodde hem, wanneer hij niet in staat was het op te lossen. Creon (l), tijdelijk regent van Thebe, beloofde de troon en de hand van Iocaste aan hem die de Sfinx wist te verslaan. Oedipus wist op het raadsel het juiste antwoord, waarna de Sfinx zich van de rots stortte. Als dank kreeg Oedipus de macht over Thebe en huwde Iocaste, aldus zelf het hem voorspelde noodlot vervullend. Hij kreeg twee zonen: Eteocles en Polynices, en twee dochters Antigone (l) en Ismene. Toen jaren later het land door een pestziekte werd geteisterd, gaf het orakel als de reden ervan op, dat de moordenaar van Laius nog niet was gestraft. Oedipus liet alle nasporingen verrichten en kwam allengs tot het besef van de waarheid. In wanhoop stak hij zich de ogen uit, terwijl Iocaste zich het leven benam. Hij deed afstand van de troon, en toen zijn nu volwassen zonen hun vader gingen bespotten, trok hij weg uit Thebe als een blinde zwerver, begeleid door de edele Antigone. Bij Theseus van Athene werd hij liefderijk ontvangen, en sleet zijn laatste jaren in Colonus nabij de stad. De oudste traditie spreekt niet van Iocaste, doch noemt haar Epicaste, en vermeldt dat Oedipus na haar dood over Thebe bleef regeren en hertrouwde met Euryganea en later nog met Astymedusa. De tragische figuur van Oedipus is de hoofdpersoon in de beroemde drama’s van Sophocles: Koning Oedipus en Oedipus in Colonus.
ICONOGRAFIE In de beeldende kunst is Oedipus niet vaak weergegeven. Slechts de ondervraging van Sfinx ziet men een enkele maal op Griekse vazen. Op een schaal (1ste helft 5de eeuw v.C.) in het Vaticaans museum ziet men Oedipus in reiskleding gezeten op een rotsblok; in peinzende houding, de knieën over elkaar geslagen kijkt hij op naar de Sfinx die hoog op een zuil troont.
Zie Laius, Iocaste, Cithaeron, Polybus, Pythia, Sfinx, Creon, Eteocles, Polynices, Antigone, Ismene, Theseus
