Gemeente op de Gelderse Veluwe. Daarin staat paleis Het Loo, dat van 1686 tot 1975 voor veel leden van het Huis Oranje-Nassau de favoriete zomerresidentie was.
Prins Willem III, een hartstochtelijk jager, kocht in 1684 het jachtslot Het Oude Loo in de bossen bij Apeldoorn. Samen met zijn Engelse vrouw Mary liet hij met Versailles in zijn achterhoofd naast Het Oude Loo een nieuw paleis bouwen dat werd omringd door imposante tuinen. Het paleis werd in 1795 genationaliseerd en vanaf 1815 door de staat aan de Oranjes ter beschikking gesteld als zomerresidentie. Het kroondomein waar paleis Het Loo in ligt, is al eeuwenlang het centrum van de jachtactiviteiten van de Oranjes.
In de negentiende eeuw werd de welvaart op de Veluwe gestimuleerd door koning Willem III. Zo liet hij het kanaal van Apeldoorn naar Dieren en de spoorweg Dieren-Apeldoorn-Zwolle aanleggen. Ook liet hij in 1879 een privé-spoorlijn aanleggen met een lengte van 3,5 kilometer die liep van paleis Het Loo naar het traject Amersfoort-Apeldoorn. Tot 1948 bleef de lijn in gebruik. Het station Het Loo is in 1964 gesloopt.
Paleis Het Loo is vooral verbonden met koningin Wilhelmina, die zich er na haar aftreden in 1948 terugtrok. Wilhelmina’s verjaardag op 31 augustus werd er jaarlijks groots gevierd. Na de Tweede Wereldoorlog vonden op instigatie van Juliana en Wilhelmina de zogenaamde Oude Loo-conferenties plaats, waar men sprak over religieuze onderwerpen en wereldvrede. Na Wilhelmina’s overlijden in december 1962 trokken veel mensen naar Het Loo, waar zij lag opgebaard in de paleiskapel. Prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven vestigden zich in 1967 in de zijvleugel van het paleis. In 1975 gingen ze elders op het terrein in een moderne bungalow wonen, Huis Het Loo.
Paleis Het Loo is van 1977 tot 1984 grootscheeps gerestaureerd. Sindsdien is het paleis een nationaal museum. Bij bijzondere gelegenheden wordt het nog gebruikt door de koninklijke familie. Het Oude Loo wordt gebruikt voor privé-bijeenkomsten. Koning Willem III stichtte in 1852 de Koningsschool; deze lagere school was bedoeld voor de kinderen van het paleispersoneel, maar later zaten er ook kinderen van anderen op. De school was progressief te noemen en had een protestants-christelijk karakter.
In 1960 werd de school voorgezet als bosbouwtechnische school. Sinds 1990 maakt hij deel uit van een agrarisch opleidingscentrum. Sindsdien beperkt de Stichting School van Z.M. Koning Willem III en H.M. Koningin Emma der Nederlanden, ook wel Stichting Koningsschool geheten, zich tot het beheer van een fonds dat de kennis over bos en bosbouw wil bevorderen. Bij een kruispunt nabij paleis Het Loo onthulde koningin Wilhelmina in 1901 een herdenkingsnaald, een huwelijksgeschenk van de Apeldoornse bevolking aan haar en prins Hendrik.
Op het Raadhuisplein staat een standbeeld van koning Willem I. Het is in 1913 onthuld bij de viering van 100 jaar herstelde onafhankelijkheid. De (Hervormde) Grote Kerk van Apeldoorn aan de Loolaan staat op de plek van de kerk die in 1842 op kosten van Willem I was gebouwd en in 1890 door brand werd verwoest. Koningin Wilhelmina legde een jaar na de brand de eerste steen voor de huidige kerk. Deze heeft een eigen ingang voor de leden van het Koninklijk Huis, die leidt naar een eigen hofloge, de Koninginnebank genoemd. Wilhelmina stond er echter op dat ze de kerk als ‘lid van de Hervormde Gemeente te Apeldoorn’ bezocht.
Ter herinnering aan haar 40-jarig regeringsjubileum kreeg de koningin van enkele hogescholen een gebrandschilderd raam aangeboden. Zij besloot zelf dat dit in de Grote Kerk moest worden aangebracht. Voor de ingang van de kerk staat een in 1998 door prinses Margriet onthuld standbeeld van Wilhelmina. Datzelfde jaar werd het huwelijk van prins Maurits en Marilène van den Broek in de kerk ingezegend. Maurits en zijn broer Pieter-Christiaan zijn ook in de Grote Kerk gedoopt. In 2005 wordt ter ere van het zilveren regeringsjubileum van koningin Beatrix opnieuw een gebrandschilderd raam in de kerk aangebracht.
In Hoog Soeren staat het Aardhuis, een jachtchalet dat koning Willem III in 1861 liet bouwen op een van de hoogste punten van de Veluwe (102 meter). Ten westen van paleis Het Loo staat bij restaurant De Echoput een klein bakstenen huisje. Hierin bevindt zich een 60 meter diepe waterput. Koning Lodewijk van Holland liet hem tussen 1809 en 1811 graven om paarden van voorbijtrekkende konvooien van water te voorzien. Naast het huisje staat een borstbeeld van koning Lodewijk van Holland.
In Apeldoorn ligt ook het familiepretpark Koningin Juliana Toren. Het park dankt zijn naam aan de in 1910 gebouwde uitkijktoren.
De koninklijke familie bezit in Apeldoorn zes woonhuizen, die vrijwel allemaal zijn verhuurd aan (oud-)medewerkers van het kroondomein. Ook twee verpachte boerderijen, één in Apeldoorn en één in Hoog Soeren, behoren tot het privé-bezit van de Oranjes.
Zie ook jacht >kroondomein.
