Ritueel-kritiek staat stil bij de impact van rituelen. Het analyseert, becommentarieert en biedt suggesties voor verbetering. De focus ligt op zingeving, kader en geloofwaardigheid.
I: De vraag naar zingeving
Wat is het verhaal? Mensen zoeken richting. Waar verwijst het symboolgebaar naar? Wat is het doel, het zingevende, transcendentale, metafysische of spirituele element? Een ceremonie moet deelnemers engageren en buitengewone gevoelens uitdrukken. Gebeurt dit werkelijk?
II: Het kader
Overgangsrituelen betreffen vaak huwelijk en uitvaart. Bij een 'mooie' uitvaart is de eredienst goed geframed, heeft een kop en een staart, en zijn de aanvang en het slot gemarkeerd. Binnen deze omlijsting gaat iets open en weer dicht. Er is een voorgrond, een 'inner circle' en anderen bevinden zich op de achtergrond. Desondanks vindt alles plaats onder één noemer, binnen een gegeven context met een voor iedereen bekende bedoeling. Fysiek bevindt men zich binnen de rituele ruimte, onder het hoge gewelf van stadhuis, kerk of uitvaartcentrum.
III: Hoe geloofwaardig is het ritueel?
Klopt het verhaal? Overtuigt bijvoorbeeld de ceremoniële spijtbetuiging? Is er sprake van overdrijving (zoals het vreugdevuur in Scheveningen), of worden mensen of dieren geweld aangedaan (zoals bij besnijdenis of onverdoofd slachten)? Neem geen genoegen met een routineaanpak.
Anti-ritualisten hebben weinig met rituelen. Zij vinden rituelen vals, hypocriet en clichématig – allemaal veinzerij, poses en rouwmisbaar. Anti-ritualisten begrijpen rituelen niet. Daarom ter afsluiting: oprecht veinzen (Kellendonk) of intentionele goedbedoelde hypocrisie (Mille) betreft de kloof tussen 'zou kunnen' en 'had gemoeten'. De behoefte is steeds om de kloof tussen ethisch ideaal en sociologische werkelijkheid te overbruggen. In de mise-en-scène van het ritueel komen theorie en praktijk samen. Die praxis kan altijd beter, vandaar het belang van ritueel-kritiek.
