Morele ontkoppeling is het proces waarbij iemand zichzelf overtuigt dat immoreel gedrag aanvaardbaar is. Dit kan variëren van ernstige gedragingen zoals pedofilie en cyberpesten, tot het opsluiten van een kind of het wegspoelen van een goudvis. Morele ontkoppeling houdt in dat iemand tegen beter weten in handelt, vaak op een gewetenloze manier, zoals bij het dumpen van olie.
Moral disenchantment, of morele ontgoocheling, veroorzaakt mentaal ongemak. Om de kloof tussen moraliteit en gedrag te overbruggen en dit ongemak te onderdrukken, rationaliseert men de omstandigheden. Deze manipulatie van de context vereist oefening en volharding, omdat de herstelde morele koppeling vals is en het geweten moet sussen.
Een beproefde methode hierbij is eufemistisch taalgebruik. Men spreekt bijvoorbeeld van een "corrigerende tik" in plaats van slaan, "niet zien" in plaats van wegkijken, "ambtelijke uitkeringscontroles" in plaats van institutioneel racisme, en "Israëlisch-Palestijnse schermutselingen" in plaats van oorlog. Een tweede manier van rationalisatie is relativering, zoals het wijzen op de vreselijke daden van terroristen om eigen gedrag goed te praten. Ten derde is er de bagatellisering van eigen verantwoordelijkheid, zoals de zelfrechtvaardigende rationalisaties van antivaccers en klimaatontkenners. Morele ontkoppeling vindt vaak plaats op een glijdende schaal, waarbij rationalisatie ervoor zorgt dat men zich gemakkelijk op dit hellende vlak begeeft.
Morele ontkoppeling schuurt aan tegen uitdrukkingen als ‘recht praten wat krom is’, ‘jezelf voor de gek houden’ en ‘leugen om bestwil’. Moral disenchantment vertoont overlappingen met ‘het doel heiligt de middelen’, vals bewustzijn en morele dissonanties.
Morele ontkoppeling is een wijdverbreid fenomeen. Individuen, groepen mensen en hele bevolkingen blijken er vaak blind voor te zijn. Jezelf tegen morele ontkoppeling beschermen is lastig. Het tegengaan of voorkomen van morele ontkoppeling vereist de blik van onafhankelijke waarnemers. Denk hierbij aan klokkenluiders, onpartijdige bemiddelaars, schrijvers en kunstenaars, en andere vormen van agency.