‘Ik moet het eerst zien’ zeggen we wel eens, als iemand ons iets ongelooflijks vertelt. Maar is ‘zien’ wel altijd een bewijs? Wie even naar de tekening bij dit artikel kijkt, zal spoedig ontdekken, dat onze ogen ons heel vaak bedriegen.
In zulke gevallen spreken we van een optisch bedrog. Hier volgen enkele voorbeelden van zulk een bedrog.Op het eerste gezicht toont de tekening van het kubusbedrog ons vijf kubussen. Als we echter het geduld hebben om even langer naar die afbeelding te kijken, zullen we plotseling in plaats van vijf. . . drie kubussen zien. Om de truc van het cirkelbedrog te ontdekken, moeten we de bladzijde langzaam ronddraaien en naar het middelpunt van de cirkels blijven kijken. Na korte tijd zullen we ontdekken, dat elk van de cirkels in een tegenovergestelde richting schijnt te draaien.
Heel bedrieglijk is de tekening van de mannen naast de spoorlijn. De een lijkt een reus, de ander een dwerg. Maar meten we hun gestalte na, dan blijken ze beiden even groot te zijn! Hier bedriegen onze ogen ons, omdat we verwachten, dat de achterste man kleiner zal lijken, omdat hij zich verder weg bevindt. Ook water veroorzaakt optisch bedrog; het laat ons dingen zien op plaatsen, waar ze in werkelijkheid niet zijn. Lichtstralen, die teruggekaatst worden door een voorwerp onder de oppervlakte, buigen gewoonlijk af als ze het water verlaten. Door die buiging ontstaat een vorm van optisch bedrog.
Als de Indiaan op de tekening zijn speer gooit naar de plaats waar hij de vis ziet, zal het wapen zonder twijfel zijn doel missen. Bouwkundigen, binnenhuisarchitecten en modeontwerpers maken vaak van optisch bedrog gebruik. Verticale strepen op het behang bijvoorbeeld doen een kamer hoger lijken dan ze in werkelijkheid is.
Een heel bekend voorbeeld van optisch bedrog is de omvang van de maan als ze opkomt. Ze lijkt dan veel groter dan wanneer ze hoog aan de hemel staat. Een foto van de opkomende maan ontmaskert het bedrog; het oog van de camera is namelijk heel wat moeilijker te bedriegen dan onze ogen. Veel gevallen van optisch bedrog zijn gemakkelijk te verklaren; het ‘bedrog’ van de opkomende maan is echter nog steeds een raadsel. Al 2000 jaar lang heeft de wetenschap tevergeefs geprobeerd er een verklaring voor te vinden.