Gron.: t Zaand.
Dorp in de gemeente Loppersum; tot 1990 hoofdplaats van de gemeente ’t Zandt met als dorpen en gehuchten voorts: ’t Zandstervoorwerk, Kolhol, Zijldijk, De Groeve, Zeerijp, Eenum, Oosterwijtwerd, Leermens en Lutjerijp. Omgrachte boerderijen bevonden zich rond het dorp, zoals Toppingaheerd, Korendijk, Lissebon en Byvingaheerd, Omtadaburgh en Alberdaheerd. De laatste werd ook wel als borg aangeduid, maar was eerder een heerd; het voorhuis was met de schuur verbonden en het bezat geen schathuis. Omtadaburgh staat op de plaats van de voormalige borg Omtada, gesloopt halverwege de 18de eeuw. Aan de Schatsborgerweg staat nog een 18de-eeuwse sarrieshut.
De aan Maria gewijde kerk is uit het derde kwart van de 13de eeuw, met een gotisch koor uit de tweede helft van de 15de eeuw. Er zijn veel muur- en gewelfschilderingen, onder andere tweemaal een schildering van het Laatste Oordeel op de noordwand en een omvangrijke beschildering van het koorgewelf. In de kerk bevinden zich een neoclassicistische preekstoel uit 1923 en een orgel uit 1791 van H.H. Freytag en F.C. Schnitger met gebruikmaking van pijpwerk uit 1662 (van de gebr. Huis?).
Veel belangwekkende en goedbewaarde grafzerken zijn in de koorvloer te vinden. De vrijstaande toren dateert uit de eerste helft van de 13de eeuw.
In de Middeleeuwen in Sonde, in de 19de eeuw 't Zand, afgeleid van een zandplaat in de Fivelboezem.
Schimpnamen voor de inwoners: Handstokken, Moordenaars.
Lit.: J.E. Huizinga e.a., 't Zandt 1889-1989. Boerderijenboek (Uithuizen 1989; supplement 1995): H. Bouma e.a., Historisch fotoboek gemeente 't Zandt (Bedum 1989): Formsma, Ommelander borgen en steenhuizen, 515-521: J. Dallinga-Siertsema e.a., Onze dorpen en hun inwoners ('t Zandt 1985): W. van Leeuwen, 't Zandt tijdens de laatste oorlogsmaanden. Persoonlijke belevenissen van een evacuee in de maanden januari tot en met mei 1945 (Roosendaal 1980); T.G. Tiessen, ’t Zandt; honderd Noordgroninger boerderijen (Groningen 1964).
