Gron.: Schewòl.
Dorp in de gemeente Slochteren tussen de hoofdplaats in het Z.W. en Helium en Siddeburen in het N.O.; alle gelegen op een zandrug die oorspronkelijk onder een veenpakket lag. Ook Schildwolde ontstond als woldontginningsnederzetting. De as van het dorp schoof steeds naar het Z.O. op, totdat zij omstreeks 1200 op de huidige plaats was aangekomen. In de richting van het Schildmeer loopt de Schildwolder Schipsloot. De buurt Het Klooster (ook wel Schildklip vanwege de gevonden steenresten) herinnert aan de premonstratenzer proostdij Gratiae sanctae Mariae; in 1204 gesticht door Herderik van Schildwolde met behulp van zijn tante als dubbel- en dochterklooster van het Friese klooster Mariëngaarde. Later werd het een vrouwenklooster.
Het klooster bezat 965 1/2 grazen, waarvan een deel in het Woldzijlvest, en venen bij Weerdinge (Drenthe). Bovendien bezat het een tot Wüstung verworden gebied bij Ter Apel, dat in 1458 verkocht werd aan de stichter van het klooster aldaar. De kloostergoederen kwamen na de Reductie (1594) aan de provincie, de gebouwen werden omstreeks 1600 afgebroken. Het kloosterterrein is na 1853 afgegraven.
De hervormde kerk is in 1686 op grondslag van de afgebroken middeleeuwse kerk gebouwd; daarbij zijn ook de stenen van deze kerk gebruikt. In 1882 is de kerk gepleisterd. Belangrijke inrichting met preekstoel uit 1666, twee hierenbanken uit ca. 1660 tegenover de preekstoel, in de sluiting een hoog gestoelte uit het eind van de 18de eeuw met het wapen-Wijchgel. Orgel door R. Meijer, 1868. Gaaf bankenplan uit de bouwtijd, 1686.
Vele grafzerken, de oudste uit 1601. Tegen de noordgevel een zeldzame ijzeren pisbak. Hoge toren uit ca. 1250 (het op de toren te lezen jaartal 1289 is waarschijnlijk in 1829 aangebracht), met torenuurwerk door R. Symons, 1702. De toren is een van de drie Juffertorens in Groningen. Met oud en nieuw luiden de klokken van oudejaarsavond 20.00 uur tot nieuwjaarsochtend 8.00 uur (zie klokluiden, oudjaar, nieuwjaar). Hervormde pastorie uit 1755, gepleisterd in 1871.
De gereformeerde kerk is van de hand van Y. van der Veen, 1911-1912, sterk verwant aan die in Siddeburen. Van de boerderijen is Vinckersum de oudste; onderkelderd dwarshuis uit de 18de eeuw met schuur uit 1802; op de dam in de gracht een gemetselde toegangspoort met daarop een duivenslag, gedateerd 1659.
Het huis Schattersum, o.a. bewoond door leden van het geslacht Wijchgel, werd in 1822 afgebroken; het daarna in de nabijheid gebouwde Wijchgelsheim trof eenzelfde lot in 1880.
In de Middeleeuwen Scelduualde, Scalduuualda en Sceldwalde; scald = moerassig of waterloop (vgl. Schelde), walthu = woud, zompig bos.
Schimpnaam voor de inwoners: Kezekoppen.
Lit.: W.A. Ligtendag, De Wolden en het water. De landschapsen waterstaatsontwikkeling in het lage land ten oosten van de stad Groningen vanaf de volle middeleeuwen tot ca. 1870 (Groningen 1995); A.M. Teulen-Veldkamp e.a., Een terugblik op tien eeuwen Schildwolde (Bedum 1994); Formsma, Ommelander borgen en steenhuizen, 354-357; Tj. Diekema, Slochteren in oude ansichten (Zaltbommel 1973-1985); K. ter Laan, Geschiedenis van Slochteren (Groningen 1962); N. Backmund, ‘Die letzte Priorin von Schildwolde’, Sacris Erudiri, jaarboek voor Godsdienstwetenschappen 7 (1955) 386396; J.G. Rijkens, 'Geschiedkundige verhandeling van het klooster te Wittewierum, en dat van Schildwolde’, Almanak ter bevordering van kennis en goeden smaak 5 (1832) 23-59.
