(Groningen 1906 - Groningen 1981)
Rechtshistoricus. Studeerde in Groningen en promoveerde daar (1934). Na enige jaren werkzaam geweest te zijn aan de Universiteit van Amsterdam als privaatdocent voor Byzantijns recht, met een opdracht voor handelsrecht, moest hij onderduiken. In die periode schreef hij een standaardwerk over Verzekeringsrecht (1945:1967), waaruit zijn juridische veelzijdigheid blijkt. Hij was ook een bekwaam filoloog en paleograaf. In 1945 werd hij benoemd in Groningen als gewoon hoogleraar in het Romeinse recht en zijn geschiedenis. Hij heeft deze opdracht op een geheel eigen wijze en met verve vervuld tot in 1977.
Vooral op de Griekse bronnen van het Romeinse recht was zijn belangstelling gericht. Hij zag het onderwijs in het Romeinse recht als mogelijkheid bronnen kritisch te bestuderen, primaire begrippen als overeenkomst, eigendom en bezit aan te brengen en om juridisch te leren denken. Het is hem gelukt, ondanks de modernisering van de studieprogramma’s, de continuïteit van het onderwijs in het Romeinse recht te waarborgen. Zijn internationale wetenschappelijke faam berust op een immens werk, tot stand gekomen met medewerking van N. van der Wal en de filoloog D. Holwerda, de uitgave van de 10de-eeuwse Grieks-Byzantijnse verzameling rechtsteksten, de Basilicorum libri LX (1953-1982), bestaande uit zeventien boekdelen, tekst en verklaringen. Hij zag het als basis voor verder onderzoek naar het Romeinse recht in zijn Byzantijnse context, als bron voor de kennis van het onderwijs in het Romeinse recht in de tijd van keizer Justinianus (527-565) en de tijd daarna.
Hij vervulde ook bestuurswerk en was veelzijdig begaafd. Hij publiceerde buiten de rechtswetenschap onder initialen en pseudoniemen. Als dichter was hij N.E.M. Pareau en J.C. Noordstar, als componist J.Jer. van Nes. Hij gaf bewust voedsel aan de pittoreske verhalen omtrent hem, waardoor hij al tijdens zijn leven een legende was.
[Linssen]
Lit.: J.H.A. Lokin en W.R.H. Koops, Ter nagedachtenis H.J. Scheltema 1906-1981 (Groningen 1982): E.W.A. Henssen, Langs zelfgekozen paden. Het leven van H.J.
Scheltema, N.E.M. Pareau & Mr. J.Jer van Nes (Amsterdam 1992).
