Gron.: Kiel.
Veenkolonie in de gemeente Hoogezand-Sappemeer ten Z. van Hoogezand, bestaande uit de vroegere dorpen De Kiel en Windeweer. Het langgerekte (dubbel)dorp, ongeveer 6,5 km lang, is in 1647 gesticht. Van 1812 tot 1821 was Kiel-Windeweer een zelfstandige gemeente onder de naam Windeweer, gelegen aan het Kielsterdiep of Kieldiep. Lintbebouwing met veel karakteristieke boerderijen en arbeiderswoningen, met over het diep nog verscheidene bruggen. Ten O. van dorp en kanaal loopt hieraan parallel de Kielsterachterweg, een belangrijke verkeersschakel in dit gebied tussen Hoogezand, Veendam en Stadskanaal; berucht door de vele verkeersongevallen.
De hervormde kerk is met de aangebouwde pastorie in 1755 door de stad Groningen gesticht. Al in 1763 volgde een aanzienlijke uitbreiding naar het westen. Preekstoel uit 1756, gemaakt door Jan Bitter; het overige meubilair dateert ook uit 1756, respectievelijk 1763. Loos orgelfront uit 1906. In de dakruiter een waarschijnlijk 14de-eeuwse klok. Windwijzer met wapen van de stad Groningen.
De stad bezat hier tot 1870 het collatierecht. Vermeldenswaard zijn ook het voormalige armenhuis (midden 19de eeuw) en de sluiswachterswoning.
In ongeveer 1850 De Kijl, Gron. kiel = wig, geer en kiels = schuin toelopend. Windeweer houdt verband met wenden, keren.
Lit: T.H.M. Flik, De vereniging van de Geïnteresseerden bij het Verlaat te Kiel-Windeweer. Oorsprong en ontwikkeling, GHJ 1999, 2758: S. Bijman, In Kiel-Windeweer bladert de wind door de tijd; beeld van een veenkoloniaal dorp (Veendam 1998): H.J. Frese, De hervormde kerk van Kiel-Windeweer, Pluustergoud 2 (1994) 8-14: H.J. Frese, Openbaar onderwijs in Kiel-Windeweer (Bedum 1989).
