Gron.: Kloosterholt.
Dorp in de gemeente Scheemda ten W. van Winschoten, ten Z. van het Winschoterdiep en ten N. van de spoorlijn Groningen-Nieuweschans. Vroeger heette de plaats Oosterlee (ca. 1300: Asterlo). Vóór 1230 werd het klooster gesticht en kwam de naam Kloosterholt op, maar ook ter Heiligerlee = heilig lee (bos of waterloop).
Het klooster was de premonstratenzer priorij Mons Sinai, gewijd aan Catharina van Alexandrië. Gesticht door Herderik van Schildwolde. Het grondbezit besloeg in 1595 ongeveer 1.473 ha. In 1597 werden de kloosterkerk en enige gebouwen verkocht om de schuldenlast te bestrijden. De gebouwen werden in 1624 ernstig beschadigd bij een Spaanse inval; daarna werden ze geleidelijk afgebroken, hoewel sommige delen tot in de 19de eeuw bleven staan.
Het klooster was getuige van de eerste oorlogshandelingen van de Tachtigjarige Oorlog. In de nabijheid ervan vond de slag bij Heiligerlee plaats, geleverd op 23 mei 1568 tussen de Staatse troepen onder leiding van Lodewijk en Adolf van Nassau en het Spaanse leger onder aanvoering van de graaf van Aremberg. Het Staatse leger van 6.000 man overwon de 2.500 man tellende troepen van Aremberg. Zowel Adolf van Nassau als Aremberg sneuvelde in de strijd.
De betekenis van deze slag is niet zozeer militair als wel symbolisch voor de strijd tegen de landsheer. Hij markeert het begin van de Tachtigjarige Oorlog en is als zodanig in de nationale geschiedenisboeken terechtgekomen. In 1826 kwam er een eerste monument in Heiligerlee ter herdenking van deze slag: een naald of obelisk op een voetstuk. Het huidige monument werd ontworpen door J.H. Egenberger en uitgevoerd door Joseph Geefs. In 1873 werd het onthuld door koning Willem III, begeleid door zijn zoon, zijn broer, prins Hendrik, en zijn oom, prins Frederik.
Het Klokkengieterijmuseum bevindt zich in het voormalige bedrijfspand van de klokkengietersfamilie Van Bergen.
Lit.: Monument graaf Adolf; rijksmonument ter nagedachtenis aan de Slag bij Heiligerlee in 1568 (Groningen 1997); E. Luursma, ‘De ontstaansgeschiedenis van het monument voor graaf Adolf van Nassau te Heiligerlee’, De negentiende eeuw 9 (1985) 1-24; K.B. Haan, Westerlee-Heiligerlee (Scheemda 1984); N. Backmund, ‘Verkoop en afbraak van Heiligerlee en Nyeklooster-op-den-Dam in 1597', Sacris Erudiri, jaarboek voor Godsdienstwetenschappen 7 (1955) 381-385; M. ten Broek, ‘Het klooster Heiligerlee', Maandblad Groningen 21 (1938) 204-206 en 226-239; G.T.N. Suringar, De Slag bij Heiligerlee (Leeuwarden 1868); R. Fruin, De overwinning bij Heiligerlee (Amsterdam 1868); P.
Zuidema, ‘Oudheden van Wester- en Heiligerlee’, GVA 1840, 140-146; P. Zuidema, ‘Het klooster te Heiligerlee’, GVA 1839,113-115.
