Gron.: Auwerderziel.
Sluizencomplex en gelijknamig gehucht aan het Reitdiep, ontstaan bij het graven van het Aduarderdiep omstreeks 1400. In 1501 bouwden Georg en Hendrik van Saksen, onder de stadhouder van Friesland Hugo von Leisnig, hier een sterk blokhuis om de stad Groningen in bedwang te houden. Toen deze in 1515 met Karel van Gelre een bondgenootschap had gesloten, nam zij het blokhuis in. De Spanjaarden veroverden de schans in 1593 en moordden de bezetters uit. In 1594 werd de schans bij het beleg van Groningen ingenomen door Willem Lodewijk; de bezetting van 135 man werd ‘over de kling gejaagd’. In 1672 deed de bisschop van Münster, Bernard van Galen, een aanval op Aduarderzijl. De kapiteins Clant en Ripperda en de dragonderaanvoerder Stuart dreven hem terug.
Het sluizencomplex Aduarderzijl ligt ten N.O. van Ezinge in de tot 1877 zeekerende Reitdiepdijk, op de plaats waar het Aduarderdiep uitmondt in het Reitdiep. Het bestaat uit twee sluizen. De Oude of Westelijke Sluis is een enkele uitwateringssluis, in 1706 op last van het Aduarderzijlvest gebouwd. De oorspronkelijke bakstenen boogbrug is in 1914 door een betonnen brug vervangen. De Nieuwe of Oostelijke Sluis (Kokersluis) werd in 1867 aangelegd ter ontlasting van de oude sluis, op last van het waterschap Westerkwartier, en is een dubbele uitwateringssluis (hersteld en vernieuwd in 1895). Het complex wordt gecompleteerd door het aan de Zijlsterweg staande Zijl- of Scheppershuis uit 1706; het Zielhoes heeft een multifunctionele bestemming gekregen, onder andere als trouwzaal van de gemeente Winsum.
Ten W. van het gehucht ligt de Allersmaborg, ten O. de boerderij Hunzebocht. Veel woningen in Aduarderzijl zijn als recreatieverblijven van stedelingen in gebruik.
Lit: J.J. Delvigne e.a.. Vroeger in Middag. Uit de historie van de gemeente Ezinge: Ezinge, Gamwerd, Feerwerd, Oostum, Aduarderzijlen omstreken (Bedum 1994); M. Krol, ‘De vijand, als hij woud bij Aed’werzijl doorbreken, is hij met groot verlies teruggeweken’. De betekenis van Aduarderzijl voor de defensie van de provincie Groningen 1500-1700 (Groningen 1992).
