Funerair Lexicon

H.L.Kok (2002)

Gepubliceerd op 31-05-2017

Grafgedicht

betekenis & definitie

Een graf met daarop een steen met naam, is niets anders dan een grafmarkering, zodat eenieder de plek kan vinden. Voorziet men deze steen met meerdere gegevens, de eventuele symboliek niet meegerekend, dan roept die steen een herinnering op hoe en wie die persoon was.

Een enkele keer is het een vermanend woord, een uiting van verdriet of slechts een herinnering. Grafgedichten komen voor op monumenten en liggende zerken, zowel in en buiten de kerkmuren en, zoals in het noorden van Nederland, op staande stenen. Tijdens een landelijk onderzoek in 1972, vertelde een man van 82 jaar uit het plaatsje Zeerijp (Groningen) het volgende; 'Ik heb veel letters op grafstenen getekend. Als jongen van 12 was ik schildersknechtje. In de winter was er praktisch geen werk. Wij gingen dan naar de steenhouwer in Appingedam om de letters, palmtakken enz. op de stenen te tekenen en later, als ze waren uitgehakt, in te zwarten. Wie de teksten en de gedichten maakte, weet ik niet. Voorzover mij bekend kwamen ze van de dominee of onderwijzer'. De oudste opschriften hebben de vorm van memento mori-teksten en zijn bijna alle een waarschuwing voor de levenden. Op een grafsteen te Zeerijp (Gr.) staat echter: anno 1635 den 17 Mey is den Er: ilo Amptszoens Lama Gristelick in den Heren gerust verwachtende een salighe operstandinge in Christo. du mensche die dyt siet unde leest, Marck op dat du bist heb ick geweest, Nu !egge ick hyr tot eerden, Wat ick bin dat mustu werden'. Een kleine driehonderd jaar later, waarschuwt een dominee zijn gelovigen vanaf zijn graf. Gedicht op de achterkant van de grafsteen van Aaltje G. Moesker, oud 27 jaar, overleden in 1898Op het oude gedeelte van het kerkhof (op de Bult) te Urk ligt de grafsteen van wijlen ds Hessel Snoek, 1852-1926. De dominee was een felle tegenstander van ieder muziekinstrument in de kerk en hij meende er goed aan te doen vanuit zijn graf de mensheid te waarschuwen: 'Een troostwoord uit den Hemel voor de gelovigen. Die door den Geest geleidt worden zijn kinderen Gods. Voornamelijk in zingen en bidden. Een waarschuwend woord uit de aarde voor diege ne, die in hun godsdienst bij het zingen gebruik maken van orgels of andere muziekinstrumenten. Die zijn hoogstens gelijk aan de slapende maagden. Door des Reerens Geest mij aldus geopenbaard'.

In de Nieuwe Kerk te Amsterdam staat op de grafsteen van Dor a Stuaard, huisvrouw van Pieter de Dood: 'Hier leijd gescheijden door de dood De Dood zijn waarde egtgenoot Het eerst oud lijk Dat oyt hier de Aard bedekt heeft Was Dora Stuaard Overleeden 12 February ad 1737'. In de kerk van de paters augustijnen te Gent (België), welke kerk in 1838 door brand werd verwoest, lag een steen met de volgende tekst: 'Hier ligt beghraven mijn booze Griet, Dat se in d 'helle is, hoop ik niet, Dat se in den hemel is, geloof ik niet, Maer dat se in 't vaghevier wordt gheslaghen, Soo Zangh sy ny op d'aerde hevet gheplaghen'. Gedicht op de achterkant van een grafsteen op de begraafplaats te LeermensOp de grafsteen van de veekoopman Jan Pieter Bos, overleden te Westerland (Gr) op 16 april 1795, oud 63 jaar, staat de volgende tekst: 'Hij kocht veel beesten bij de boeren Om die naar Holland te vervoeren, Doch nu is hij van alles af En ligt hier op zijn rug in 't graf. Grafopschrift te Winsum (Gr) 9 augustus 1826: Twee kinderen stonden bij dit graf, Terwijl hun vader zonk, Hun moeder was hun voorgegaan, Nu bleven zij als wezen staan, Maar dankende altijd God, Die hun zulke ouders schonk'.

Op de grens van de provincies Groningen en Drenthe, ligt de kleine begraafplaats Annerveen. Deze begraafplaats bevat, behalve een enorme hoeveelheid symboliek, vele graven met ontroerende gedichten. Op de voorzijde van de staande steen is de naam, geboorte en sterfdatum enzovoorts vermeld. De achterkant van de steen spreekt een geheel andere taal. Zo ook de steen van Aaltje Moesker, in 1898 gestorven op 26 jarige leeftijd: 'God! hoe jong was nog haar spruitje, Heer! wat kort nog onzen echt, nog geen veertien maand verenigd voert gij haar reeds van mij weg! wat valt het zwaar te dragen om de schoonste bloem der gaarde zo op eens te zien verdwijnen: Lieve Vader, geef mij kracht. Rust dan zacht, geliefde vrouwe, in deez eng en somber kluis, zalig zal het weerzien wezen in het eeuwig vaderhuis'.

Op 9 maart 1672 overleed te Garmerwolde (Gr), in de ouderdom van 95 jaar, dominee Hermannus Sebastiani. Hij werd in de kerk begraven en op zijn grafsteen staat de volgende tekst: 'Wat is werelds vals bedrijf, Ick bracht 't aen 6e wijf En meende 't waer gewonnen, Nu ben ick kout en stijf, Hier onder leght mijn lijf Als van de doodt verslonnen'. Een geheel andere taal spreekt een grafsteen op het kerkhofvan ijsbrechtum (bij Sneek) in Friesland: t Leven is een onderneming dat de moeite niet loont. Bijgevolg: ware het beter niet te leven'.