Ieder jaar als de winter op zijn strengst is, dient zich in Nederland een keuze aan met betrekking tot de zogenaamde grote grazers. Dat zijn de runderen, paarden en edelherten die zonder eigenaar ‘vrij’ rondlopen in een omheind stukje Nederland waar Staatsbosbeheer bepaalt wie er in en uit mag: mensen mogen er niet in, grote grazers mogen er niet uit.
Zou niemand iets doen, dan gaat zeker een vijfde van die beesten iedere winter dood van de honger. Dat levert onvermijdelijk krantenfoto’s en televisiebeelden op. Beelden die mensen raken. (Zie: Beelden) Journalisten weghouden van de slachtoffers, zoals gebruikelijk is in oorlogssituaties, kan in dit geval niet omdat de beesten wanhopig op zoek gaan naar voedsel en daarom steevast doodgaan in de buurt van de omheining, waarbuiten Staatsbosbeheer geen macht heeft. Om dergelijke beelden te voorkomen, kan Staatsbosbeheer slechts twee dingen doen: bijvoeden of afschieten. Extra voeding laat alle dieren de hongerwinter overleven. Dertig procent doodschieten betekent dat de resterende 70 procent wel genoeg voedsel vindt om de winter door te komen.
In 2010 is voor het eerst gekozen voor de optie afschieten. Een verstandig besluit, want bijvoeden is niets anders dan uitstel van executie. Als alle dieren een winter overleven groeit hun aantal exponentieel. Totdat uiteindelijk het hele ‘natuurgebied’ vol staat met grote grazers, die allemaal als uit de kluiten gewassen kistkalveren door Staatsbosbeheer worden vetgemest.1 Als het om ontwikkelingshulp gaat maakt de politiek de tegengestelde keuze. Ten aanzien van het in menselijke bevolking ongebreideld groeiende Afrika geldt ook: niets doen levert gruwelijke beelden op. Bij de keuze uit de twee resterende opties kiezen Afrikanen zelf in overwegende mate voor de tweede, getuige de bloedige conflicten die het continent teisteren. Maar Nederland kiest hier voor bijvoeden.
De verklaring voor dit verschil schuilt, denk ik, in het feit dat bij de grote grazers al een eerste stap is gezet door de uitvoeringsorganisaties. Staatsbosbeheer wil best zieke dieren afschieten, maar de medewerkers van Oxfam Novib of Memisa pogen nog steeds ieder ziek kind in Afrika te redden, net zoals hun voorgangers, de missionarissen, ieder zieltje wilden redden. Dat de wereldbevolking groeit met 6 miljoen mensen per maand, die straks allemaal bijgevoed moeten worden, dat is niet hun zorg.
Regelmatig zie ik een reclamespotje van een liefdadigheidsorganisatie die een zielig zwart kindje laat zien en meldt: ‘Voor drie euro kunt u een kinderleven redden.’ Er bestaat geen organisatie die aanbiedt voor een bepaald bedrag een kindje dood te maken. Of zoals W.F. Hermans het formuleerde: ‘Iemand de armen afzagen mag niet. Iemand die zonder armen geboren is laten leven, dat moet.’ Thomas Malthus stelde het probleem al twee eeuwen geleden aan de orde.2 Hij zei: ‘Als de hoeveelheid monden harder groeit dan de voedselvoorraad, dan heeft de natuur drie middelen om het evenwicht te herstellen: hongersnood, epidemieën en oorlog.’ In die zin zou je kunnen zeggen dat de mensen die drie euro storten om een kinderleven te redden bijdragen aan rampen. Dominee Malthus vond dat ook. Hij wees erop dat het ondersteunen van de armen hen aanspoorde om vroeg te trouwen en zich voort te planten, wat het probleem zou verergeren.
Voor de goede orde: ik pleit niet voor het afschieten van mensen.3 Maar bijvoeden nu leidt tot afschieten later en in de discussie over opwarming van de aarde en de rol van de mens daarbij worden ‘ambitieuze’ doelstellingen geformuleerd. De computermodellen hebben drie knopjes om aan te draaien: welvaart, aantal mensen en CO -uitstoot. Alleen dat laatste knopje wordt beroerd. De andere twee zijn afgedekt met mondpleister. Verlagen van de welvaart zal geen politicus aanbevelen en praten over het aantal mensen is taboe. Nadat William Shockley, uitvinder van de transistor en winnaar van de Nobelprijs voor de Natuurkunde, eens het idee opperde vrijwillige sterilisatie van mensen te belonen met een bedrag dat hoger is naarmate hun IQ lager is, kon hij nergens komen zonder dat mensen die dat een slecht idee vonden geweld gebruikten om hem het spreken te beletten. Toch is overbevolking het grootste probleem waar de mens voor staat. De minst onzekere variabelen in alle toekomstvoorspellingen is de groei van de wereldbevolking van 7 miljard mensen nu naar 10 miljard mensen in 2055. Lossen we dat vraagstuk niet zelf op, dan doet de natuur het. Waarschijnlijk via een virus of bacterie, maar in ieder geval op zijn bekende gruwelijke wijze.
1 Maar in maart 2018 koos Staatsbosbeheer voor bijvoeden, na heftige demonstraties bij de hekken. Tekenend voor Nederland is dat op de Veluwe ander beleid wordt gevoerd. Koningin Wilhelmina heeft in 1959 kroondomein Het Loo aan Nederland geschonken. Dat gebied wordt jaarlijks van 15 september tot 25 december gesloten voor het publiek, zodat de koning daar ongestoord met zijn vrienden everzwijnen en ander wild kan doodschieten. Dat dan weer wel. Die gift uit 1959 was overigens berekenend. De koning blijft het beheer voeren over het bos dat hij aan het volk heeft geschonken. Dat doet hij naast zijn andere taken, maar niet gratis. Daarvoor ontvangt hij jaarlijks 300.000 euro plus 700.000 euro subsidie.
2 Thomas Malthus, Essay on the Principle of Population (1798).
3 Mijn gezinsleden raadden mij af dit stukje te publiceren. Zij menen dat mensen dan slecht over mij gaan denken.
