stad; Amsterdam
In 1752 voor het eerst opgenomen in een Bargoense woordenlijst, getiteld ‘Tenzaeme gevoegt opstel van de zoogenoemde Bourgondische Dieventaal als meede van de Joodse dieven en Landloopers Tael’. Het komt hierin voor in de vorm mokum en met als betekenis ‘stad’. Van het Jiddische mokem, dat ‘stad’ betekent. Mokum wordt nu alleen nog gebruikt voor ‘Amsterdam’, maar voorheen werd het gebruikt voor allerlei plaatsen, in binnen- en buitenland. In De Gabbertaal uit 1937 van E.G. van Bolhuis vind je de volgende ‘Mokums’:
Glockmokum = Bazel
Groot Mokum = Amsterdam
Häringmokum = Hildesheim
Klein Mokum = Rotterdam; ook voor Zwolle
Knackmokum = Brunswijk
Majem Mokum Dollet = Dordrecht
Miau of Lerwisch Mokum = Mainz
Mokum Aije = Alkmaar
Mokum Baddik = Keulen
Mokum Beisz = Berlijn
Mokum Dollet = Delft
Mokum Gas = Gouda
Mokum Godel Haj = Hamburg
Mokum Grauw = Groningen
Mokum Haij of Heif = Den Haag
Mokum Jaar = Arnhem
Mokum Jelk = Bremen
Mokum Kaf = ’s-Hertogenbosch
Mokum Lammert = Leiden
Mokum Medina = Augsburg
Mokum Ol(le)f = Amsterdam
Mokum Reis = Rotterdam
Mokum Sooijen = Haarlem
Meestal werd mokum gecombineerd met de eerste letter van een plaatsnaam. ‘Amsterdam’ werd bijvoorbeeld Mokum Alf of Ol(le)f genoemd omdat alf, dat ook wordt uitgesproken als ol(le)f, de Jiddische aanduiding is voor de letter ‘a’. Dollet is het Jiddische woord voor de letter ‘d’, vandaar Mokum Dollet voor ‘Delft’, maar dit zou dus ook kunnen staan voor een andere plaats die begint met een ‘d’.
Fraai in het lijstje van Van Bolhuis is Majem Mokum Dollet voor ‘Dordrecht’. Dit kun je vertalen als ‘water + stad + d’. Amsterdam werd ook wel Godel (Jiddisch voor ‘groot’) Mokum genoemd, dan wel Groot-Mokum. Als afleidingen zijn onder meer aangetroffen Mokums (in 1929) voor ‘Amsterdams’ en Mokumer (in 1906) voor ‘Amsterdammer’.
Wat zeker zal hebben geholpen om Mokum bij het grote publiek te vereenzelvigen met Amsterdam is ‘Geef mij maar Amsterdam’, een lied uit 1955 van Johnny Jordaan:
Geef mij maar Amsterdam, dat is mooier dan Parijs
Geef mij maar Amsterdam, m’n Mokums paradijs
Geef mij maar Amsterdam met z’n Amstel en het IJ
Want in Mokum ben ik rijk en gelukkig tegelijk
Geef mij maar Amsterdam
