gevoelen

betekenis & definitie

gevoelen ww. 'voelen'
categorie: geleed woord

Mnl. geuolen 'voelen, waarnemen' [1240; Bern.], dat gevoelde dat dier 'dat merkte, dat voelde, het dier' [1276-1300; CG II, Nat.Bl.M], die hem dienen, ghevoelen ewigher salicheit 'die hem dienen, ervaren de eeuwige zaligheid' [1461; MNW].

Afleiding met het intensiverende voorvoegsel ge- (sub f) van voelen.

Os. gifōlian, mnd. gevolen; ohd. gafuolen, mhd. gevüelen (nhd. zeldzaam gefühlen); oe. gefēlan.

Gevoelen had een ruimere betekenis dan voelen, het betekende naast 'met de tastzin gewaarworden' ook 'merken, anderszins gewaarworden'; het beperkte zich later met name tot de betekenis 'een innerlijk gevoel hebben, innerlijk ervaren'.
◆ gevoelen zn. 'gezindheid, mening'. Mnl. gevoelen 'de tastzin, het gevoel' in noch smaek, noch rieken, noch geuulen 'noch smaak, noch reuk, noch gevoel' [1265-70; CG II, Lut.K], 'innerlijk gevoel, gewaarwording' in een inwindich geestelec gevoelen [14^e eeuw; MNW]; vnnl. ook 'mening', in van het selve gevoelen 'dezelfde mening toegedaan' [1569; WNT]; nnl. vaak het meervoud gevoelens 'meningen, innerlijke gezindheid, gewaarwordingen' in zy affecteert gevoelens, die zy niet kent [1784; WNT], onze gevoelens over de belangen van het vaderland [1808; WNT]. Zelfstandig gebruik van de infinitief van gevoelen. ◆ gevoel zn. 'tastzin; wat gevoeld wordt'. Mnl. misschien één vindplaats in allen onkuysschen werken ende onkuysschen gevoelen [midden 15^e eeuw; MNW], waarin gevoelen het mv. van gevoel 'wat gevoeld wordt' zou kunnen zijn; vnnl. dat het vleesch ... van 'tsmertigh ghevoel ende van den doot grouwelt 'dat het lichaam een afschuw heeft van het gevoel van pijn en van de dood' [1564; WNT gruwelen], dit pijnlijck ghevoel 'deze (overdrachtelijk) pijnlijke gewaarwording' [1583; WNT Aanv. desperaat], mijn ghevoel, mijn oogh, mijn oor 'mijn vermogen om te voelen, zien, horen' [1622; WNT overreden]. Afleiding met het voorvoegsel ge- (sub d) van voelen of afleiding van het werkwoord gevoelen. Gevoel had aanvankelijk dezelfde betekenissen als het zn. gevoelen; na de vnnl. periode zijn de betekenissen van gevoelen beperkt tot 'mening, gezindheid, innerlijke gewaarwording'.

Fries: fiele ◆ gefoelens (mv.) ◆ gefiel