Reeks van conflicten die uitgroeiden tot een oorlog waarbij tussen 1914 en 1918 vele landen betrokken raakten. Het primaire conflict betrof Oostenrijk-Servië.
Op 28 juni 1914 werden de Oostenrijkse aartshertog-troonopvolger Franz Ferdinand en diens echtgenote door een Serviër vermoord. Het was de lont in een kruitvat. Oostenrijk had een bondgenootschap met het Duitse keizerrijk, Rusland stond achter Servië. Na een maand, op 1 augustus, brak reeds de oorlog tussen Duitsland en Rusland uit. Frankrijk door een bondgenootschap met Rusland verbonden mobiliseerde. Tussen Duitsland en Frankrijk bestond een diepe historische kloof, die in deze situatie vrijwel direct tot uitbreiding van de oorlog leidde.
Daarbij eiste Duitsland doortocht over neutraal Belgisch grondgebied. Deze schending van neutraliteit voerde vervolgens het Engelse Gemenebest tot mobilisatie en oorlogsverklaring. Voorts raakten onder andere Italië, Turkije, Bulgarije, Japan en uiteindelijk de Verenigde Staten bij de conflicten betrokken. Niet alleen de omvang (het aantal oorlogsvoerende staten) was voordien ongekend, de gebruikte strijdmethoden en wapens waren dat evenzeer. Uitvindingen en technische ontwikkelingen maakten voor het eerst in de geschiedenis zowel de inzet van vliegtuigen en duikboten mogelijk, als die van chemische middelen (gifgas).In november 1918 werd een wapenstilstand bereikt, op 28 juni 1919 precies vijf jaar na het eerste schot werd het vredesverdrag van Versailles getekend.
Volgens het aanvankelijke Duitse aanvalsplan (het Schlieffenplan) zou ook de Nederlandse neutraliteit worden geschonden; de Duitse troepen zouden door Limburg (en vervolgens België) naar Frankrijk trekken. Door latere aanpassing van het plan bleef Nederland evenwel als neutrale mogendheid buiten de (hier verder niet besproken) oorlogshandelingen. Wél droeg het land de economische gevolgen van bijvoorbeeld mobilisatie en blokkade ter zee. Door de laatste ontstond schaarste aan grondstoffen en levensmiddelen, waardoor distributie-maatregelen onvermijdelijk waren.
De Zaanstreek ondervond in beginsel dezelfde gevolgen als de rest van het land, al moet worden opgemerkt dat de van import afhankelijke Zaanse industrie (bijvoorbeeld rijst, grondstoffen voor de oliefabricage, balken voor de zagerijen) extra kwetsbaar bleek en relatief zwaar door de Eerste Wereldoorlog werd getroffen. In feite is deze voor verschillende takken van nijverheid fnuikend geweest. Enkele voorbeelden: de rijstpellerij verplaatste zich naar de oorspronglanden, de balkeninvoer kwam na het jaar 1919 nooit meer op het eerder zo sterk toegenomen peil en de zeildoekweverij was voorgoed door de Amerikaanse voorbijgestreefd. Een enkele bedrijfstak (de metaalnijverheid, met de ➝ Artillerie Inrichtingen) floreerde echter; bij de machinefabriek P.M. ➝ Duyvis in Koog moest voor de produktie van kartetsen (granaathulzen) zelfs een aantal gedetineerde Belgische soldaten te werk worden gesteld. Het verdient vermelding dat ondanks de het land omringende oorlog in de jaren 1914’18 de aanzet werd gegeven tot elektrificatie van onder meer de Zaanstreek en dat de opkomst van het vrachtautovervoer in dezelfde periode kan worden geplaatst. Ook hierdoor ontstonden belangrijke wijzigingen in de bestaansbronnen van de streek.
