Rond 1100 v.Chr., het begin van de late bronstijd, veranderde het begrafenisritueel ingrijpend. In betrekkelijk korte tijd stapte men over van begraving (o.a. in grafheuvels) naar crematie.
De gecremeerde resten werden bijgezet in grote grafvelden die soms honderden graven konden omvatten, de zgn. urnenvelden. Bijzetting gebeurde in een urn of een houder van een ander materiaal onder een lage heuvel van plaggen en/of zand. Deze heuvels werden omringd door een ondiepe greppel. De vorm van de heuvel en de omringende greppel veranderde in de loop der tijd. Tot de oudste vormen behoren langwerpige heuvels met een rechthoekige greppel, al dan niet met een bouwsel van palen, en ronde heuvels omgeven door een sleutelgatvormige greppel. Deze laatste verbinden Westerwolde en Zuidoost-Drenthe met het Duitse Westfalen, waar hetzelfde type graf is aangetroffen.
Latere graven hebben ronde of smalle langgerekte greppels. In de vroege ijzertijd (800-500 v.Chr) veranderde het begrafenisritueel op de urnenvelden voor het laatst. Urngraven maakten geleidelijk plaats voor zgn. brandheuvels. Deze heuvels werden direct opgeworpen over de resten van de brandstapel. Aanvankelijk werden de heuvels nog omgeven door een vierkante of rechthoekige greppel.Groningen heeft in het urnenveldenonderzoek een belangrijke rol gespeeld. Opgravingen in de jaren ’20 door het Biologisch Archaeologisch Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen onder leiding van A.E. van Giffen in o.a. Wollinghuizen, Wessinghuizen en Laudermarke hebben bijgedragen aan de vergroting van de kennis van de utnenvelden. De eerste twee plaatsen hebben zelfs hun naam verleend aan bepaalde grafvormen. De tien of elf urnenvelden in Groningen lagen op de hogere zandgronden van Westerwolde (Achterholte, Uitwedsmee, Wessinghuizen, Jipsinghuizen, Laudermarke, Wollinghuizen, Wedderveer), de Hondsrug (Haren, Harenermolen) en de zandrug Noordbroek-Zuidbroek (Uiterburen).
Lit.: P.B. Kooi, Pre-Roman Urnfields in the North of the Netherlands (Groningen 1979).
