Een patriarch te Constantinopel 1043—1059. Tijdens zijn kerkelijk bewind had de groote scheiding plaats tusschen de Oostersche en Westersche kerk.
Keizer Constantinus Monomachus had de hulp van den paus ingeroepen en door dezen de hulp van het Westen, om uit zijn benarde positie op politiek gebied zich te redden. De patriarch Cerularius vond dit zeer verkeerd.
Hij wenschte geen toenadering met het Westen. Daarom liet hij den metropolitaan van Bulgarije, Leo van Achrida, in 1053 een schrijven richten aan den bisschop van Apulië, Johannes van Trani, in welk schrijven hij de Westersche kerk van nog meer ketterijen beschuldigde dan indertijd Photius gedaan had.
Hij noemde o. a. het gebruik van ongezuurd brood bij het avondmaal, het eten van bloed en het verstikte en het afschaffen van het „halleluja” gedurende den vastentijd. Deze brief kwam in handen van kardinaal Humbert, die hem vertaald aan paus Leo IX voorlegde.
Deze brief werd in Rome als een demonstratie opgevat en Humbert beantwoordde hem met bijtenden spot. Deze wees de Oosterschen op hun zucht tot ceremoniën en hun dwaze handeling in zake het toelaten van het priesterhuwelijk.De keizer wendde alle moeite aan, om de wankele eenheid te bewaren. Op zijn verzoek zond de paus drie legaten naar Constantinopel, onder wie ook Humbert behoorde. De keizer ontving deze gezanten op schitterende wijze, maar de patriarch Cerularius negeerde ze. Wel dwong de keizer den abt Niketas Pektoratus een door hem vervaardigd geschrift in tegenwoordigheid van de Roomsche legaten te verbranden, maar Cerularius wilde op geen enkel punt van toegeven weten. Hij gevoelde zich sterk door de sympathie van het volk en de geestelijkheid. Eindelijk legden de Roomsche afgezanten op het altaar van de Sofia-kerk een excommunicatie-geschrift neder (16 Juli 1054).
Bevreesd voor de woede des volks reisden zij in alle stilte weg. Cerularius riep nu dadelijk een synode tezaam en daar besloten de patriarchen van Constantinopel, Alexandrië, Antiochië en Jeruzalem de excommunicatie te beantwoorden. De naam van den paus werd uit de kerkelijke boeken uitgewischt. Daarmede was de scheiding tusschen het Oosten en het Westen een voldongen feit. De ééne Apostolische kerk, catholiek van karakter, was in tweeën gescheurd. Voortaan zouden er twee kerken bestaan de Westersche of Roomsch-Catholieke met Rome aan het hoofd en de Oostersche of GriekschCatholieke met Constantinopel aan het hoofd.
In de Westersche kerk zou de hiërarchie haar triumf gaan vieren en de Oostersche kerk zou gebogen gaan onder de caesaropapie. De ontstane breuk is nimmer geheeld ondanks pogingen, die daartoe aangewend waren.
