"Deus ex machina" is een Latijnse uitdrukking die letterlijk vertaald "god uit een machine" betekent. Het verwijst naar een plotapparaat dat vaak in de literatuur, theater en film wordt gebruikt, waarbij een onverwachte gebeurtenis, karakter of object plotseling en onrealistisch wordt geïntroduceerd om een ogenschijnlijk onoplosbaar probleem op te lossen.
Oorspronkelijk werd de term gebruikt in het oude Griekse en Romeinse theater, waar een goddelijk personage via een mechanisch apparaat (de machine) op het podium werd neergelaten om de plot te redden of een climax te bereiken. Het werd vaak gebruikt als een manier om complexe of onwaarschijnlijke verhaallijnen af te sluiten.
In de literatuur en andere vormen van fictie verwijst "deus ex machina" naar een plotwending waarbij een onverwachte gebeurtenis, vaak buiten de controle of logica van de personages, optreedt om een schijnbaar onoplosbaar conflict of dilemma op te lossen. Dit kan worden beschouwd als een gemakkelijke of onbevredigende oplossing, omdat het de natuurlijke ontwikkeling van het verhaal ondermijnt of afbreuk doet aan de geloofwaardigheid ervan.
Tegenwoordig wordt "deus ex machina" soms gebruikt om te verwijzen naar elke onverwachte of kunstmatige oplossing of interventie die wordt toegepast om een probleem snel en gemakkelijk op te lossen, zonder dat er een bevredigende verklaring of opbouw aanwezig is.
Over het algemeen wordt het gebruik van "deus ex machina" in verhalen beschouwd als een zwakte in het schrijven, omdat het de coherentie en geloofwaardigheid van het verhaal kan ondermijnen.
