Het toppunt van Nederland

Aad Struijs (2002)

Gepubliceerd op 30-07-2018

Franeker

betekenis & definitie

Franeker, of Frentsjer, zoals de Friese naam luidt, was van 1585 tot 1811 een universiteitsstad. Aan de beroemde hogeschool, die studenten uit binnen- en buitenland trok, herinnert onder meer de oudste studentenkroeg van Nederland, de Bogt fen Guné aan de Vijverstraat. Een voormalig professorshuis aan de Voorstraat doet nu dienst als hooggeleerd museum. Dit Dr. Coopmanshûs duikt in de geschiedenis van de Franeker Universiteit en van de stad. Te zien zijn onder meer een senaatskamer en de grootste xylotheek van Nederland.

Een xylotheek (afgeleid van het Griekse xulon = hout en thèkè = bewaarplaats) is een verzameling houtsoorten, veelal bestaande uit doosjes van een bepaalde houtsoort die de vorm hebben van een boek. De 'rug' is beplakt met de schors van de boom die het hout voor het houten boek leverde. In het doosje worden gedroogde bladeren, zaden, doorgesneden takken, twijgen, stuifmeelkorrels, vruchten en dergelijke van diezelfde boom bewaard. De xylotheek van Museum 't Coopmanshûs is de enige in Nederland die volledig bewaard is gebleven. De verzameling bestaat uit 158 doosjes en is aangelegd door de Duitser Ferdinand Alexander von Schlümbach (1772-1835). Adres: Voorstraat 49-51.

Al meer dan 150 jaar is het heilige gras van It Sjûkelan elke vijfde woensdag na 1 juli het strijdtoneel voor de belangrijkste kaatswedstrijd van het jaar: de PC (afkorting van Permanente Commissie). Wie zich wil verdiepen in de geschiedenis en de spelregels van dit vijf eeuwen oude balspel, kan terecht in het Kaatsmuseum aan de Voorstraat 2. Het legt de spelregels uit en toont foto's van kaatsers en 'kaatskoningen', attributen en eretekens. Natuurlijk kan er ook een kaatspartij worden nagespeeld. Maar pas op: wie kaatst kan de bal verwachten.

Ruim twee eeuwen geleden zag Eise Eisinga sterretjes. En planeten. En manen. Om de schoonheid van het onmetelijke heelal te tonen bouwde de amateur-astronoom tussen 1774 en 1781 aan het plafond van zijn huiskamer een nauwkeurig model van het universum, zoals dat in die tijd bekend was. Op elk moment van de dag is de stand van de planeten af te lezen. Het is het oudste nog werkende planetarium van Nederland. Eisinga's huisje herbergt ook een collectie astronomische instrumenten, telescopen en sextanten.

De samenstellers van de Top 100 van belangrijkste monumenten roemen Eisinga's levenswerk als een voorbeeld van de typisch l8de-eeuwse Verlichtingsgedachte en een nieuwe stap vooruit op het pad van de wetenschap en haar geschiedenis. Adres: Eise Eisingastraat 3.

Ook het schilderachtige stadhuis - deels gebouwd aan het eind van de l6de eeuw en deels in 1760 - veroverde een plaatsje in de Monumenten Top 100. Het is een van de fraaiste overblijfselen van de eigen renaissancestijl die zich rond 1600 in Noord-Nederland vormde. Het stadhuis is op afspraak te bezichtigen.