Een verbinding van koolstof en zuurstof in gelijke verhouding. Koolmonoxyde.
Kolendamp ontstaat door onvolkomen verbranding en is bekend om de vergiftigingen, welke hij veroorzaakt. Vergiftiging met lichtgas is in wezen hetzelfde als die met kolendamp, omdat in lichtgas veel kolendamp voorkomt. Inademing van kolendamp is zoo gevaarlijk, omdat het in hooge mate de eigenschap bezit, zich met de bloedkleurstof in de roode bloedlichaampjes te verbinden. Die bloedkleurstof heeft in het lichaam tot taak, koolzuur in de longen af te geven en zuurstof op te nemen. Zoowel zuurstof als koolzuur zijn los aan de bloedkleurstof gebonden, in tegenstelling met kolendamp, dat 154 maal zooveel aantrekking tot bloedkleurstof heeft en daarom moeilijk loslaat. Kolendamp maakt dus de bloedkleurstof onwerkzaam. De volgende omstandigheden geven dikwijls aanleiding tot vergiftiging met kolendamp:1.Het gebruik van oude, verharde gasslangen, welke gemakkelijk van de gasbuis losschieten.
2.Briketten of doove kolen, smeulend in een kleine afgesloten ruimte, (wachthuisjes, scheepsroefjes).
3.Automotoren in werking zijnde in een autostal of in tunnels, waar het verkeer is gestremd.
4.Centrale verwarming in woonhuizen, waarbij men gebruik maakt van rookschuiven om den trek te temperen. Verwarmingsketels, die valsche trek hebben tusschen de leden, kunnen niet op de gewone wijze getemperd worden. Men smoort dan het fel brandende vuur door den rookgang te vernauwen met een rookschuif en juist bij feilen vuurgloed ontstaat veel kolendamp, doordat koolzuur, bij de verbranding gevormd, door temperaturen boven 1000 graden ontleedt en koolmonoxyde vormt.
5.Gasgeisers, brandend in een badkamer, waar de verbrandingsgassen niet naar buiten afgevoerd worden. Een gasgeiser verbruikt veel zuurstof, zoodat het noodzakelijk is, de deuren van de badkamer open te laten, zoolang de geiser brandt. Bij onvoldoende hoeveelheid zuurstof in de kamer ontstaat door onvolkomen verbranding kolendamp. Onvoldoende verbranding geeft wapperende vlammen, hetgeen dus als een waarschuwing te beschouwen is.
6.Wanneer in kolenbunkers van schepen brand ontstaat, zoekt men het vuur op door de steenkool om te scheppen. Omdat dit werk in een kleine ruimte geschiedt, staan de arbeiders bloot aan kolendampvergiftiging.
7.Strijken van linnengoed uitgeoefend als bedrijf met verwarming der strijkijzers met gas. Er branden dan veel gaspitten in een kleine ruimte.
8.Lijnolie ontneemt zuurstof uit het koolzuur van de lucht, zoodat er kolendamp overblijft. Afdalen in lijnoliekelders en in pas geverfde scheepsruimten is daarom gevaarlijk.
9.Een lekke uitlaatpijp van een auto, waardoor de verbrandingsgassen in den wagen komen.
De verschijnselen van vergiftiging openbaren zich plotseling, doordat de ooren gaan suizen en de beenen machteloos worden, waardoor de vergiftigde niet kan vluchten en langdurig bewusteloos wordt. Het bewustzijn keert ook na behandeling niet spoedig terug.
Men laat zuurstof gemengd met 5 % koolzuur inademen, het koolzuur prikkelt de ademhaling en de zuurstof verdringt langzamerhand den kolendamp uit de bloedkleurstof. Vooral indien de ademhaling oppervlakkig is, heeft het gebruik van koolzuur nut.
Soms is de vergiftiging slepend en openbaart zich alleen door hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid, en vooral door prikkelbaarheid.
Blijvende verlammingen kunnen na genezing overblijven, tengevolge van kleine hersenbloedingen, welke door de kolendamp ontstaan zijn.
Het lijk van den vergiftigde behoudt zijn rozeroode kleur, doordat de verbinding van kolendamp en bloedkleurstof helderrood is. Door kleurschiftingsproeven met het bloed kan men de aanwezigheid van kolendamp in het bloed aantoonen, dus de doodsoorzaak bepalen.
