m., 1. snelle voortgang, snelheid van handelen: maken; er — achter zetten; met —, spoedig, onverwijld; (spr.) haastige — is zelden goed, door te veel overhaasting mist men veelal zijn doel: met bekwame —, met spoed zonder overhaasting;
2. bij schroefdraad, schroefveer, schroeflijn de evenwijdig aan de hartlijn gemeten afstand tussen twee punten van opeenvolgende windingen van dezelfde schroefgang, -lijn e.d.; (luchtvaart) de — van een luchtschroef in het algemeen de constructieve spoed van het bladelement op driekwart van de schroefstraal gerekend vanaf het hart van de schroef ⓔ.
ⓔ Een bladelement van een luchtschroef (➝bladelementtheorie) heeft een door de constructie bepaalde bladhoek 𝛽 ten opzichte van zijn rotatievlak. Als het bladelement gelegen is op een draaicirkel met middellijn D, legt het in het rotatievlak bij één omwenteling een weg 𝜋 D (= AB, waarin B in werkelijkheid samenvalt met A) af. De koorde beschrijft op een cilinder een schroeflijn. De afstand BC = 𝜋 D tan 𝛽 wordt spoed of constructieve spoed genoemd. Deze afstand kan men zich voorstellen als de voortgang van het bladelement in de vliegrichting indien het in een vast medium zou hebben bewogen.
Tijdens het vliegen beschrijft het bladelement een schroeflijn. In het ‘ijle’ medium lucht ‘slipt’ de schroef echter: de effectieve spoed = V/n (V = vliegsnelheid, n = toerental; BC' in afb. a) is kleiner dan BC. De verhouding van effectieve spoed tot D wordt relatieve spoed of voortgangscoëfficiënt genoemd. Deze waarde (V/(n-D) = 𝜋 tan 𝜑; 𝜑 = spoedhoek) speelt een belangrijke rol bij de keuze van een zo effectief mogelijke schroef. Tijdens het vliegen is de invalshoek 𝛼 = 𝛽 𝜑. De luchtkracht neemt af als 𝛼 kleiner wordt (➝draagvleugeltheorie). Een schroef met vaste bladhoek is dus maar voor een bepaalde toestand (b.v. vliegen op kruissnelheid) optimaal.
De meest gebruikte luchtschroef met verstelbare bladen is de ➝constant-speed propeller. Wanneer een vlieger gas geeft om V te vergroten, wordt het motortoerental normaal groter: de regulateur houdt n echter op de ingestelde waarde. Gevolg is dat V/n groter wordt en daarmee 𝜑. Als nu 𝛽 constant bleef, zou 𝛼 kleiner worden, mogelijk zelfs zo klein dat de luchtschroef in het geheel geen trekkracht meer zou leveren en de schroefweerstand zo gering zou zijn dat de schroef ‘dol’ zou gaan draaien. De regulateur vergroot daarom ook β en daarmee de (constructieve) spoed. De regulateur kiest steeds juist die spoed, die bij de vliegsnelheid en het ingestelde toerental het hoogste rendement van de luchtschroef oplevert.
