v./m. (-len),
1. stuk perkament of papier, beschreven of bestemd om beschreven te worden, dat men in cilindervorm oprolde om het gemakkelijk te kunnen hanteren: wetsrol; de rol van de geschiedenis, het boek van de geschiedenis;
2. register, lijst, catalogus; (recht) register, lijst van de aanhangige, van de aangebrachte zaken; ook het uittreksel daaruit waarop de op een bepaalde zitting te behandelen zaken zijn vermeld: een zaak op de plaatsen; iets van de schrappen, ook fig., het als afgedaan beschouwen; (bij uitbreiding ook) rolzitting;
3. lijst van het aangeworven of aangemonsterde scheepsvolk: op de rol staan, tot de bemanning van een schip behoren; de gezamenlijke schepelingen die een bemanning uitmaken;
4. (toneel) een geschreven partij voor één speler: {de rollen uitschrijven, verdelen; zijn rol instuderen, leren); de woorden, gebaren, handelingen, waardoor een toneelspeler een bepaald persoon voorstelt: zijn rol goed opvatten, vervullen; hij speelt de rol van Hamlet, stelt die voor; uit zijn rol vallen, het karakter en de maatschappelijke stand van de voorgestelde uit het oog verliezen; (fig.) zich in zijn ware aard, of zijn geheime bedoelingen doen kennen; een belangrijke rol spelen, zich door grote, gewichtige, belangrijke daden onderscheiden; ergens een (grote) rol (in, bij) spelen, er invloed op of bij hebben, er een factor in zijn; geld speelt geen rol: een rol in de geschiedenis spelen, invloed op de gang van zaken (gehad) hebben; de rol van aanklager vervullen, als aanklager optreden; een misselijke, lelijke rol spelen, aldus handelen; de rollen omkeren, (eig.) de rollen in een toneelstuk verwisselen, (fig.) de onderlinge verhouding tussen twee personen verwisselen, dat iemand van beschuldigde aanklager wordt; (sociologie) individueel gedrag in een sociale omgeving; (van zaken) functie: de rol van de Kerk in de middeleeuwen;
5. wat in de vorm van een cilinder opgewonden of verpakt is: een rol tekeningen; m.n. wat als zodanig in de handel gebracht wordt, van bepaalde lengte: een behangselpapier; een rolletje centen, 50 stuks in een papier gewikkeld;
6. cilinder van hout of ander materiaal: de van een rolgordijn; de rollen van een speeldoos; een pianola, metalen cilinders waarop de pennetjes zitten; zware voorwerpen kan men goed op rollen voortbewegen, vandaar de zegsw.: dat gaat alsof het over rolletjes liep, dat gaat bijzonder goed, flink vooruit; dat loopt op rolletjes, dat loopt als gesmeerd; zware houten, ijzeren of stenen cilinder draaiend om een as, om de aardkluiten te breken en het land vlak te maken; het land, het gras met de gelijkmaken: (wegenbouw) wals om hardingsmateriaal vast ineen te drukken;
7. cilindervormige schijf, m.n. die om een spil draaibaar is;
8. wijze van zingen van een kanarievogel, ook wel van andere vogels; (zegsw.) aan de rol gaan, de zwier.
TONEEL
De rol is bij drama, opera, film, televisie en hoorspel de aanduiding van het voor elke solistische medewerker uitgeschreven deel van het te spelen werk: de te leren tekst, de spel-indicaties en de wachtwoorden (de laatste woorden van de medespelers). Met de term rol wordt ook de uit te beelden figuur aangeduid. emplooi.
SOCIOLOGIE
Onder sociale rol verstaat men het functioneren van het individu binnen een sociale groep of een groter geheel (staat, religie). Groep of totaal bepalen de rol.
Maatschappelijke dynamiek en culturele overgangsfasen doen soms rollen vervagen, kunnen tot nieuwe rollen leiden, die nieuwe eisen stellen en daardoor moeilijkheden in het functioneren veroorzaken. Als zodanig fungeert het begrip rol ook als medium tussen sociologie en psychologie. In zoverre hier vanuit sociologische gezichtspunten psychische verschijnselen aan de orde worden gesteld spreekt men wel van psycho-sociologie, waarbij aan de rol een centrale betekenis wordt toegekend.
LITT. R.Dahrendorf, Homo sociologicus (1968); M.Dufrenne, La personnalité de base (1969); H.P.Dreitzel, Die gesellschaftlichen Leiden und das Leiden an der Gesellschaft (1972); H.M.Griese, B.W.Nikles en C.Rülcker, Soziale Rollen (1977).
