1. onderkleed van linnen, katoen, wol enz., dat gewoonlijk op het blote lijf wordt gedragen (e);
een schoon — aantrekken; tot op het — nat zijn, doornat; in zijn — staan, met geen ander kledingstuk aan, (oneig.) van alles beroofd zijn, berooid zijn: iemand in zijn laten staan, zetten, hem ten prooi laten aan schaamte of schande; het is nader dan de rok, ieder is zichzelf het naast; hij heeft geen — aan het lijf, (fig.) hij is doodarm; iemand tot op het — uitkleden (of uitschudden), hem van alles beroven, hem doodarm maken; het is beter een andermans — dan geen, wat men zelf niet bezit, moet men zien te lenen als men het nodig heeft; hij zou het — van zijn gat weggeven, is zeer goedgeefs; hij vraagt iemand het — van zijn lijf; (of van zijn gat ), hij hoort iemand geheel uit; (ook) dingt verschrikkelijk af; als het — scheurt, dan heeft het een gat, maak u niet nodeloos bezorgd (gezegd als iemand allerlei denkbeeldige bezwaren oppert);
2. een Engels —, een overhemd van fijn linnen met of zonder plooien, waarvan het front gestreken wordt; overhemd;
3. (bij vergelijking) het — van de pastoor of de boer zijn —, scherts, ben voor het vel op gekookte melk, op koffie enz.;
4. model van leem dat om de kern van een gietvorm wordt gekneed en vóór het gieten weer verwijderd wordt.
(e) Het hemd is een kledingstuk voor mannen en vrouwen, dat van oorsprong (Egypte, Griekenland en Rome) een bovenkleed was. Sinds de vroege middeleeuwen werd het als (zichtbaar) onderkleed gedragen en was oorspronkelijk vervaardigd van fijn linnen. In de renaissance werd het hemd rijk versierd met smokwerk in goud of kleuren. In de 17e eeuw en 18e eeuw werd er kant of borduurwerk op aangebracht: de herenhemden hadden een afwerking met kanten jabot en lubben. In de 19e eeuw begon de ontwikkeling waarbij het dameshemd als zichtbare onder kleding vrijwel geheel verdween. Als materiaal waaruit hemden werden gemaakt, gebruikte men o.a. linnen, wol, batist en katoen; later ging men over op kunstzijde, tricot, charmeuse en nylon. In de laatste j aren wordt het hemd in de vorm van een T-shirt zeer veel als bovenkleding gedragen.
