Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 15-05-2021

Cladogram

betekenis & definitie

Weergave van de verwantschap tussen een groep taxa in de vorm van een boom met vertakkingen

Een cladogram is het resultaat van de cladistiek, de wetenschap die zich richt op de analyse van overeenkomsten en verschillen tussen taxa teneinde die op een objectieve manier weer te geven. De cladistische methodologie is ontwikkeld door de Duitse entomoloog Willi Hennig (1913-1976). Aanvankelijk was het vooral een methode om soorten te classificeren (taxonomie), maar later werd het raamwerk ook gebruikt voor evolutionaire vraagstellingen (fylogenie).

In een cladogram staan operationele taxonomische eenheden (OTU’s). Dit zijn meestal soorten maar het kunnen ook andere eenheden zijn (genera, families). Met lijnen (de takken van de boom) wordt de gelijkenis tussen de OTU’s aangegeven. Naarmate twee taxa meer op elkaar lijken staan ze dichter bij elkaar in de boom.

Een cladogram is steeds opgebouwd uit dichotomieën, d.w.z. splitsingen in twee takken. Soms is de kenmerken-informatie van de OTU’s daarvoor onvoldoende en ontstaat een polytomie. Dit gebeurt vooral bij kenmerken die snel evolueren zodat er onvoldoende verschillen zijn die informatie geven over afzonderlijke splitsingen. Als dit met een hele groep OTU’s gebeurt spreekt men van een “hark”.

Cladogrammen werden in de tijd van Hennig afgeleid uit morfologische kenmerken; voor fossielen is dat nog zo. Cladogrammen voor levende soorten zijn tegenwoordig meestal op DNA-gegevens gebaseerd.

Het maken van een cladogram vereist vrijwel altijd een computerprogramma dat uit een aantal mogelijkheden en met gebruikmaking van een optimalisatiecriterium de “beste” boom uitrekent, d.w.z. de boom die het beste de verschillen en overeenkomsten tussen de taxa beschrijft. Alleen in heel eenvoudige gevallen is dit met de hand te doen.