Monumenten in Nederland: Zuid-Holland

Ronald Stenvert, Chris Kolman, Saskia van Ginkel-Meester, Elisabeth Stades-Vischer, Sabine Broekhoven en Ronald Rommes (2004)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Kantoren in 's-Gravenhage

betekenis & definitie

Kantoren. Het voorm. kantoorgebouw Mercurius (Noordeinde 43) kwam in 1901-'02 tot stand voor de gelijknamige exploitatiemaatschappij naar plannen van Z.

Hoek en J.Th. Wouters.

De opvallende jugendstil-gevel draagt tegeltableaus en een Mercuriuskop (ingang gewijzigd 1910). Het gebouw kreeg een ijzeren skeletconstructie met cementbekleding volgens het systeem Monier.

Bij de restauratie in 1984-'85 zijn de verdiepingen verbouwd tot wooneenheden. Rationalistische elementen vertoont de gevel van het voorm.

Bestelkantoor der Ruttens Bierbrouwerij De Zwarte Ruiter Maastricht (Grote Markt 27; circa 1905) met voornoemde tekst in een tegeltableau. Ontworpen door W.

Kromhout in een combinatie van rationalistische en jugendstil-vormen is de opmerkelijke gevel met natuurstenen pui en decoratieve elementen van het kantoor met bovenwoningen Noordeinde 136-136a (1911).In late neorenaissance-vormen uitgevoerd zijn het kantoor van de Haagse Duinwaterleiding (Buitenom 18; 1908-'09, ontwerp W.F.J. Kapitz) en het kantoorpand Korte Vijverberg 4 (1917, Ed. Cuypers). Het grote kantoor van de Bataafsche Petroleum Maatschappij of Shell-gebouw (Carel van Bylandtlaan 30) kwam in 1915-'17 tot stand in rijke neorenaissance-stijl naar ontwerp van M.A. en J. van Nieukerken met rolwerk-topgevels en een rijzige toren met tentdak en uurwerk (uitgebreid 1928-'30). Shell liet verder het tegenoverliggende kantoorgebouw Carel van Bylandtlaan 23 (1950-'54) en het naastgelegen nieuwe hoofdkantoor Carel van Bylandtlaan 32 (1980-'86) optrekken.

Ontworpen in Nieuw Historiserende vormen zijn het voorm. kantoor van de uitgeverij Martinus Nijhoff (Lange Voorhout 9; 1911, J. Limburg), de kantoorgebouwen Lange Houtstraat 34 (circa 1910) en Smidswater 23 (circa 1912) alle met natuurstenen gevels - en het voorm. kantoor van de Nederlandsch-Indische Spoorweg Maatschappij (Wassenaarseweg 38-40; 1913-'15, B.J. Quëndag), met baksteengevels voorzien van witte banden. Het voorm. magazijn en kantoorpand van de Koninklijke Fabriek voor Metaalwaren van de firma R.S. Stokvis (Herengracht 9; 1915-'16, J. Limburg) heeft een vroeg-expressionistische natuurstenen gevel met reliëfbeelden en bronzen deuren (art déco).

Een expressionistisch getinte variant van de ‘Um 1800’-stijl vertoont het kantoor en winkelpand De Rijnstroom (Noordeinde 64; 1921-'23, A.D.N. van Gendt). Expressionistisch in hoofdopzet en voorzien van art déco-ornamenten is het kantoorgebouw Cultura (Wassenaarseweg 20; 1920, A. Broese van Groenou). Het voorm. hoofdkantoor van de American Petroleum Company of kantoor ‘Petrolea’ (Zuid-Hollandlaan 7; 1921-'24) is een groot U-vormig kantoorgebouw met rustica-basement en een forse toren bij de ingangspartij. Dit door J.H. de Roos en W.F. Overeijnder in expressionistische baksteenarchitectuur ontworpen gebouw is voorzien van bouwsculptuur van J. van Lunteren en muurschilderingen (hal) van Chr. de Moor. Van 1947 tot 1987 was dit gebouw het hoofdkantoor van Esso Nederland, waarna het is gerestaureerd (architectenbureau Prins).

Opmerkelijk is het functionalistische ontwerp van J.W.E. Buijs en J.B. Lürsen voor het voorm. kantoor van de coöperatieve vereniging De Volharding (Grote Marktstraat 2; 1927-'28) met zijn donkere granieten gevelbekleding, in aluminium gevatte glastegels en hoge reclame-lichtbak. Oorspronkelijk bevatte dit gebouw zowel kantoren, winkels en magazijnruimten als een vergaderzaal en (tot 1938) een tandheelkundige kliniek. Na verbouwingen in 1933, 1938 en 1974 is het pand nu volledig als kantoor ingericht. Het voorm. kantoor van de Nederlandsche Reisvereeniging (Zeestraat 100; circa 1930, B.

Schultheiss) is een functionalistisch hoekpand met naast de ingang een reliëfvoorstelling van twee wandelaars. Rond de Tweede Wereldoorlog tot stand gekomen zijn het voorm. hoofdkantoor van de Bataafsche Import Maatschappij (Wassenaarseweg 80; 1939-'46, J.J.P. Oud) en het in fasen gebouwde voorm. hoofdkantoor van de K.L.M. (Plesmanweg 1-6; 1940 en 1947, D. Roosenburg), nu ministerie van Verkeer en Waterstaat (uitgebreid 1987-'89).