Gepubliceerd op 02-01-2020

Amerongen

betekenis & definitie

Engdorp op de rand van de Utrechtse Heuvelrug, aan de zuidkant begrensd door de uiterwaarden van de Nederrijn. De nederzetting wordt voor het eerst vermeld in 1126.

Op de flank van de Amerongse berg lagen twee akkercomplexen: de Overeng bij de Holleweg en de Nedereng ten westen van de Koenestraat. Net als de andere dorpen tegen de flank van de Heuvelrug had ook Amerongen twee parallel lopende hoofdwegen.

De hoger gelegen weg werd gevormd door de Achterstraat, later Burg. Jhr.

H. van den Boschstraat genoemd. De bovenweg heeft mogelijk deel uitgemaakt van de Via Regia, de koningsweg van Utrecht naar Keulen.

De lager gelegen weg volgde het tracé van de Over- en de Nederstraat.Op de Hof, wellicht de plaats van een oude vroonhof van de Utrechtse Domproosdij, bouwde men in de 13de eeuw de St.-Andrieskerk. Een oudere kerk, de St.-Pieterskerk, moet gelegen hebben in de omgeving van de Drostestraat, maar deze kerk werd in 1616 afgebroken. De Drostestraat vormt de verbinding tussen de Hof en de Lekdijk naar Wijk bij Duurstede. Aan die straat bevindt zich ook de toegang tot kasteel Amerongen, dat in de uiterwaarden van de Nederrijn ligt. Het in oorsprong 13de-eeuwse kasteel kreeg zijn huidige vorm bij de herbouw na de verwoesting door de Fransen in 1673. Even ten oosten van het kasteelterrein bevindt zich het nog omgrachte terrein van kasteel Lievendaal, dat aan het eind van de 17de eeuw werd gesloopt.

Ten westen van Amerongen, in het weidegebied, lagen de ridderhofsteden Waayestein, Bergestein en Natewisch. Alleen de laatste bleef gespaard.

Amerongen is vanouds een half verstedelijkt dorp, een zogeheten ‘vlek’. De belangrijkste straten van het dorp hebben een vrij dichte bebouwing, maar de gevelwanden zijn niet volledig gesloten. Tussen de huizen bieden inritten of stegen toegang tot de, meestal grote, achtererven en tuinen. De boerderijen en de huizen in het dorp lijken in vorm en opzet vaak op elkaar. Bij de woonhuizen vervulde het achterhuis dikwijls de functie van agrarisch (neven)bedrijf. Vanaf het midden van de 17de eeuw kwam bij Amerongen de tabaksteelt tot ontwikkeling.

In de 18de en het begin van de 19de eeuw was het de belangrijkste vorm van landbouw bij Amerongen. De tabaksteelt is pas na de Tweede Wereldoorlog definitief beëindigd. In en rondom het dorp staan nog verschillende tabaksschuren.

De ligging halverwege de route Utrecht-Arnhem en bij het veer over de Nederrijn heeft het dorp vanouds een belangrijke positie gegeven als halteplaats. Daarom telde Amerongen naar verhouding veel logementen en tapperijen. In 1883 werd de stoomtramlijn naar Amerongen doorgetrokken, als onderdeel van de lijn Zeist-Arnhem van de Ooster Stoomtram Maatschappij. De tram bevorderde het toerisme naar Amerongen. De lijn werd in 1949 opgeheven. Door de aanleg van de Koningin Wilhelminaweg (1934) werd het doorgaande verkeer om de oude dorpskern geleid.

Vanaf de jaren zestig ontstonden ten noorden van de weg enkele nieuwe wijken. Daardoor zijn de oude akkerbouwgronden nu grotendeels door nieuwbouw bedekt. De kern van Amerongen is beschermd dorpsgezicht.