17de- en 18de-eeuwse huizen Het diepe huis Luttekestraat 12 heeft een trapgevel die plastisch versierd is met wit geschilderde zandstenen banden, blokjes en waterlijsten. De gevel is verder voorzien van een toppilaster, sierankers, metselmozaïeken in de boogvullingen en een (verplaatste) gevelsteen met het jaartal 1609.
De vensters zijn in de loop der tijd gewijzigd. Het rijk gesneden bovenlicht van de ingang dateert van omstreeks 1800.
Het pand is ook verhoogd, waarbij de nieuwe daklijn achter de trapgevel in het zicht is gelaten. Vergelijkbaar plastisch versierd met natuurstenen banden en blokjes zijn de gewijzigde gevels van het hoekhuis Roggenstraat 1 (1610).
Uit de eerste helft van de 17de eeuw zullen ook de, later gepleisterde, trapgevels Roggenstraat 3 en Nieuwstraat 70 dateren. De eerste is versierd met sierankers, de tweede met gebeeldhouwde leeuwenmaskers; beide hebben een uitgekraagde toppilaster.
Vergelijkbaar zijn de grote trapgevel van Thorbeckegracht 74, een onderkelderd huis met terzijde een overbouwde steeg, de ongepleisterd gebleven trapgevel van Diezerstraat 81, waarvan de onderpui in aangepaste stijl is verbouwd, en de ingrijpend gerestaureerde trapgevel van het hoekhuis Steenstraat 13. De tweeling-trapgevels van Nieuwe Markt 13-14 dateren uit het tweede kwart van de 17de eeuw, evenals de verminkte gevels van de hoekpanden Oude Vismarkt 17 en Blijmarkt 19.
Het hoekhuis Sassenstraat 37 dateert blijkens een cartouche aan de Nieuwe Markt-zijde uit 1647, maar beide gevels zijn in 1931 geheel herbouwd. Midden-17de-eeuws is de trapgevel van Diezerpoortenplas 36, bekroond door een halfrond fronton en versierd met oeil de boeuf en sierankers.
Het onderste deel van de gevel is sterk verbouwd.Het dwarse huis Sassenstraat 72, in de ankers gedateerd op 1659, toont aan de steeg een afgeknotte tuitgevel met bakstenen landlijst en bouwsporen van dichtgemetselde vensters. De voorgevel heeft een hardstenen winkelpui uit 1900 onder de ontlastingbogen van de oude onderpui. Koestraat 6-8 is een complex bestaande uit drie vleugels rond een met een muur van de straat afgesloten binnenplaats. De vroeg-17de-eeuwse westvleugel (nummer 6) is later van een kroonlijst voorzien en gerestaureerd in 1963-'64. De zuid- en de oostvleugel, eveneens met kroonlijst, stammen uit het derde kwart van de 17de eeuw. Sinds 1805 is hier de Grote Sociëteit gevestigd.
De straatgevel is in het begin van de 19de eeuw vernieuwd en samengetrokken met het buurpand; de ingangsomlijsting draagt de tekst ‘Sociëteit’. Inwendig bevindt zich onder meer een geschilderd luchtgezicht met de god Mars (derde kwart 17de eeuw) in de hal achter de hoofdingang. Het blokvormige, drielaags hoekpand De Witte Leeuw (Diezerstraat 58) verrees in 1666 in classicistische stijl in opdracht van Albert Brouwer en naar ontwerp van stadsbouwmeester Abraham de Cock. De voorgevel is versierd met gebeeldhouwde festoenen en cartouches met wapenschilden. Boven de ingang hangt een gevelsteen met liggende leeuw die een wereldbol vasthoudt. De dakkapel wordt geflankeerd door gebeeldhouwde hoornen des overvloeds, gedrapeerd over liggende tonnen voorzien van een huismerk.
Tot 1873 was het huis tevens in gebruik als likeurstokerij, daarna als winkel. De winkelpui in neorenaissance-stijl dateert uit 1885 en draagt de tekst ‘Hofleverancier Ad. Hendriksen’, de toen in het pand gevestigde modezaak.
In de stad zijn diverse pilastergevels bewaard gebleven. Het diepe huis Melkmarkt 14 heeft een, later gepleisterde, verhoogde halsgevel uit circa 1665. Bij de verdieping zijn dorische pilasters toegepast, bij de geveltop ionische pilasters. De rijk gebeeldhouwde gevel wordt bekroond door een halfrond fronton op een fries met leeuwenmaskers; daaronder zit een oeil de boeuf in kwabornamentomlijsting. De klauwstukken hebben de vorm van adelaars en dolfijnen. De kern van het huis en de achtergevel dateren uit het eerste kwart van de 17de eeuw.
Diezerstraat 43 heeft een onder het fronton in 1667 gedateerde halsgevel met tot op de puibalk doorgaande ionische pilasters en rijke gebeeldhouwde klauwstukken en andere ornamenten. De kruisvensters zijn gerestaureerd, de onderpui is in stijl gewijzigd. Het diepe huis Thorbeckegracht 17 heeft een grote, uit 1671 daterende klokgevel met driehoekig fronton en doorgaande pilasters. De gevel is versierd met festoenen. Aan het eind van de 18de eeuw zijn de zandstenen voet en de deuromlijsting aangebracht en is het pand aan de achterzijde verlengd tot de Menno van Coehoornsingel. Een cartouche in de voorgevel draagt het jaartal 1888, dat mogelijk hoort bij de verbouwing waarbij de huidige ramen zijn aangebracht.
Het hoekhuis Voorstraat 43 heeft een vergelijkbare pilastergevel met festoenen en oeil de boeufs; de geveltop ontbreekt evenwel. Het pand is in 1666 verbouwd in opdracht van speldenmaker Benedictus Hertenberg. In de 19de eeuw heeft men de gevels gepleisterd en ze nieuwe vensters en deuren gegeven. De twee halsgevels met klauwstukken en gebogen frontons van Nieuwstraat 34 zijn later herbouwd; de ene draagt het jaartal 1687, de ander het jaartal 1878. De gevels hebben verder een voornamelijk 19de-eeuwse vormgeving.
Eenvoudige klokgevels met driehoekig of gebogen fronton uit het eind van de 17de eeuw zijn Thorbeckegracht 73 (1696), Diezerstraat 52 (1698) en mogelijk ook Eiland 38-38a. Uit de 18de eeuw dateert een groot aantal klok-, hals- en lijstgevels, waarvan we hier een selectie geven. Klokgevels met bekronend fronton bleven de gehele eeuw in zwang. Voorbeelden zijn: Buitenkant 7 (1724), Vispoortenplas 1 (1740), Sassenstraat 53 en 54 (1756), Koestraat 38 (1758), Walstraat 16 (1762; zonder fronton), Diezerstraat 126 (1764), Vijfhoek 1 (1789), Diezerstraat 41, met bekronende vierkante vaas in Lodewijk XVI-trant, Diezerstraat 101 (1792) en Diezerstraat 111 (1796). Uit het derde kwart van de 18de eeuw dateren de klokgevels van Diezerstraat 13, 21 en 31, die in de top een groot rococo-schelpornament hebben. Een eenvoudiger schelpornament is te zien bij de klokgevels van Diezerstraat 67, Praubstraat 7, Waterstraat 32 en 34.
Het diepe huis Thorbeckegracht 41 heeft een aardige halsgevel met klauwstukken, in de top gedateerd ‘1721’. Boven de deur zit een gevelsteen voorstellende ‘'t Veer Schip op Utrecht’. Rechts van het huis bevindt zich een osendrop, afgesloten met een deur. Vergelijkbare halsgevels hebben Thorbeckegracht 59 (1740) en Thorbeckegracht 61, voorzien van opnieuw geschilderde alliantiewapens. Het onderkelderde dubbelpand Sassenstraat 27 heeft twee identieke, later gepleisterde halsgevels, met gebeeldhouwde halfronde topafdekking en aanzetvoluten; beide gedateerd 1730. Aan het begin van de Diezerstraat staan drie halsgevels, waarvan de vensters en de onderpuien later zijn gewijzigd.
De gevel van Diezerstraat 1 dateert uit 1743 en heeft klauwstukken in metselwerk en een houten gebogen fronton. De halsgevel van Diezerstraat 3 uit 1737 herbouwd en verhoogd in 1938 heeft klauwstukken in Lodewijk XIV-stijl. Het huis heeft overigens een middeleeuwse kern. De vergelijkbare halsgevel van Diezerstraat 5 heeft een wellicht later geplaatst, gebogen fronton met het jaartal 1762. Andere halsgevels met klauwstukken en bekroning in Lodewijk XIV-stijl zijn: Melkmarkt 20 (na een brand in 1912 een verdieping lager herbouwd), Melkmarkt 46, voorzien van wapenschild, Diezerstraat 54 en Diezerstraat 18, waarbij de halsgevel merkwaardig genoeg is geplaatst op een kroonlijst.
De binnenstad is vrij rijk aan monumentale 18de-eeuwse lijstgevels, vooral aan de Kamperstraat en de Koestraat. Kamperstraat 10 heeft een voorgevel uit het tweede kwart van de 18de eeuw, voorzien van een middenrisaliet met gebeeldhouwde zandstenen deuromlijsting en balkon in Lodewijk XIV-trant. Boven de waarschijnlijk omstreeks 1800 vernieuwde kroonlijst zit een gebeeldhouwd zandstenen attiek met het alliantiewapen van Wolter van Haersolte tot Oldenhof en Geertruid van Haersolte. Een tegeltableau herinnert aan een latere bestemming als catechisatiegebouw. Achter de gevel verschuilt zich een dwars huis uit de tweede helft van de 14de eeuw. De gang van de begane grond en de kamers-en-suite links daarvan hebben stucplafonds in Lodewijk XIV-stijl.
De brede lijstgevel van het herenhuis Kamperstraat 12 dateert uit circa 1747 en heeft geblokte hoekpilasters en een middenpartij met rijk gebeeldhouwde omlijsting. Op die omlijsting prijken krijgsattributen en het alliantiewapen van Christiaan Albrecht graaf van Rechteren van Borchbeuningen en Vellner en Johanna E.A. baronesse van Lintelo tot d'Ehse. Achter de gevel zitten resten van oudere bebouwing, zoals de linker zijgevel met laat-gotische trapgevel voorzien van ezelsruggen. Het pand is recent gerestaureerd; het toen aangebrachte uithangbord met kroon verwijst naar hotel De Keizerskroon dat van 1835 tot 1929 in dit pand was gevestigd. De poort naar het achterterrein zal in die tijd zijn aangebracht. Het onderkelderde dubbele pand Melkmarkt 49 heeft een uit 1731 daterende lijstgevel in Lodewijk XIV-stijl.
Op de gevel zit een attiek met alliantiewapen; de dubbele ingangspartij heeft een rijk gesneden houten omlijsting. Sinds 1909 is het pand in gebruik als winkel.
Andere interessante lijstgevels met deuromlijstingen en kroonlijsten in Lodewijk XIV-vormen zijn: Nieuwe Markt 4 (circa 1720), Kamperstraat 11 en 19 (beide omstreeks 1725), de laatste met mezzaninovensters in de kroonlijst, Koestraat 16, Korte Kamperstraat 10 (1738) en Voorstraat 17. Bij enkele lijstgevels zijn boven de ramen gelobde boogvelden met snijwerk aangebracht, zoals bij Melkmarkt 34 (tweede kwart 18de eeuw) en Sassenstraat 47 (derde kwart 18de eeuw), met gebeeldhouwde natuurstenen boogvullingen. Het brede huis Koestraat 10 heeft een sobere 18de-eeuwse lijstgevel. De ondiepe kamer rechts van de ingang heeft een bepleisterde balkenzoldering uit de eerste helft van de 17de eeuw en een schouw met eikenhouten betimmering voorzien van Lodewijk XIV-snijwerk; er hangt een schilderstuk met allegorische voorstelling van een vrouw met negerpage. Het Van Haersoltehuis (Blijmarkt 16), een blokvormig classicistisch pand met omlopend schilddak, werd in 1733 gebouwd in opdracht van A.S. van Haersolte. Het huidige uiterlijk kreeg het aan het eind van de 18de eeuw toen ook inwendig een verbouwing in Lodewijk XVI-stijl plaatsvond.
Uit die tijd dateren de wanden en het stucplafond van de vestibule, de stucplafonds van de kamers rechts van de ingang en de inrichting van de zaal links van de vestibule. In die zaal bevindt zich een schoorsteenmantel in wit marmer en een wandbetimmering met geschilderde behangsels vijf dramatische taferelen, wellicht ontleend aan een roman met daarboven putti; een bovendeurstuk toont een medaillon met emblemen van muziek, toneel en buitenleven. Van 1949 tot 1977 herbergde het pand het kantongerecht. Het pand Thorbeckegracht 27-28 heeft een lijstgevel uit de tweede helft van de 18de eeuw; binnen zijn er stucwerk in rococo-vormen en een trappenhuis met sierlijke ornamenten in Lodewijk XV- en XVI-vormen.
Rondom de Grote Markt hebben vrijwel alle huizen in de tweede helft van de 18de eeuw een lijstgevel gekregen en zijn nu veelal voorzien van moderne winkelpuien. Aan de Bloemendalstraat voorzag men de veelal oudere huizen van strakke lijstgevels, sommige voorzien van consoles in Lodewijk XV-stijl. In de straat woonde een aantal bekende patriotten, zoals Joan Derk van der Capellen tot den Pol (op nr. 12) en Rhijnvis Feith (op nr. 18). Bij de lijstgevel van Diezerstraat 83 is de kroonlijst voorzien van een verhoogd middenstuk in Lodewijk XIV-trant. Diezerstraat 39, dat tegen 1800 de woning van de Franse commandeur was, heeft een kroonlijst voorzien van Lodewijk XVI-decoraties. Van de strakke, ongeornamenteerde lijstgevels uit het eind van de 18de eeuw noemen we Voorstraat 41 in het achterliggende, oudere pand was van 1633 tot 1694 het Zwolse munthuis gevestigd - en Koestraat 40.
