Monumenten in Noord Holland

R. Stenvert en C. Kolman (2006)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Woonhuizen in Koog aan de Zaan

betekenis & definitie

Een 17de-eeuwse oorsprong heeft het brede huis Hoogstraat 8. Het houtskelet is grotendeels nog aanwezig.

Boven een stenen pui prijkt een vroeg-19de-eeuwse houten topgevel. Eveneens 17de-eeuws is het houten huis Zuideinde 128 met uitkragende verdieping en zolder, en een lagere zijbeuk met lessenaarsdak.Uit het begin van de 18de eeuw dateert het tweelaagse, deels houten herenhuis Hoogstraat 12 met dakkapel en een ingangsomlijsting met dorische pilasters. De houten achtergevel heeft een hogere middenpartij met klokgevel. De langgerekte achtervleugel eindigt in een zaankamer met houten klokgevel. In het interieur bevinden zich een betimmering en een tegelschouw uit de bouwtijd en betegelde gangwanden; de zaankamer wordt gedekt door een houten tongewelf.

Voorbeelden van eenvoudige grotendeels houten huizen uit de 18de eeuw zijn het uit 1700 (deurkalf) daterende dwarse huis Raadhuisstraat 36 (stenen voorgevel) en de huizen Lagedijk 1 en 3. Het L-vormig houten huis Lagedijk 52 heeft aan de straatzijde een zadeldak tussen twee klokgevels in Lodewijk XVI-vormen (winkelpui circa 1910). De achtervleugel is voorzien van een ingang met pilasteromlijsting in Lodewijk XVI-stijl. Het interieur bevat twee laat-18de-eeuwse marmeren schoorsteenmantels. Het huis Zuideinde 32 heeft aan de voorzijde een ingezwenkt voorschot met rijke bekroning in Lodewijk XVI-stijl en een pui met gebogen hoekvensters. De ingang bevindt zich in een terugspringend gevelgedeelte met balustrade.

Het houten achterhuis uit circa 1750 bevat op de verdieping een zaankamer met erker. Bij Zuideinde 20 is het ingezwenkt voorschot uitgevoerd met pilasters en een fronton in Lodewijk XVI-vormen. Ingezwenkte houten voorschotten met fronton en zijmeanders hebben de begin 19de eeuw gebouwde houten huizen Lagedijk 47 en Zuideinde 50; het laatste heeft tevens een guirlande-versiering en rechts in de pui een gebogen hoekvenster. Uit dezelfde tijd dateren de met ingezwenkte voorschotten boven een stenen pui uitgevoerde huizen Raadhuisstraat 8 (tweebeukig) en Zuiderkerkstraat 1 (puimetafgeschuinde hoekvensters).

Uit circa 1860 dateert het met gepleisterd middenrisaliet uitgevoerde pand Hoogstraat 14 (circa 1860). Andere karakteristieke 19de-eeuwse herenhuizen zijn het wit gepleisterde eclectische huis bij Lagedijk 3 (circa 1870) het fronton van het middenrisaliet toont een bijenkorf, het wapen van de familie Honig - en het eveneens voor die familie Honig gebouwde neorenaissance-huis Lagedijk 33 (1882). Aan de Stationsstraat staan enkele kleinere huizen in neorenaissance- en chaletstijl-vormen, zoals bijvoorbeeld Stationsstraat 31, 33 (1888, J. van der Meer) en Stationsstraat 51. Uit het begin van de 20ste eeuw dateren de gepleisterde villa Hoogstraat 9 (circa 1905), met hoektorentje en tweelaagse koepelkamer, en de met jugendstil- en rationalistische elementen versierde villa Hoogstraat 48-50 (1904). Rationalistische elementen vertonen de huizen Hoogstraat 24 en 34 (circa 1910). Ontworpen in Nieuw-Historiserende stijl is het hoge herenhuis Raadhuisstraat 38 (circa 1915) met mezzanino. Rond 1920 verrezen de hoekpanden Wilhelminastraat 2 en Breestraat 92-96 met platte daken en tweekleurig metselwerk in expressionistische stijl.

Gemeentearchitect J. Meyer ontwierp voor eigen gebruik het zakelijk-expressionistische woonhuis Breestraat 80 (1926). Voor kaderpersoneel van de firma Honig was het dubbele huis Sportstraat 12-14 (1930, E. Verschuyl) bestemd.