Monumenten in Noord Holland

R. Stenvert en C. Kolman (2006)

Gepubliceerd op 02-01-2020

De voorm. (Herv.) Oosterkerk in Hoorn

betekenis & definitie

(Grote Oost 60) [2], oorspronkelijk gewijd aan St. Anthonis, is een eenbeukige kruiskerk met vijfzijdig gesloten koor en een dakruiter.

Rond 1485 zou een eenbeukige kerk een houten kapel hebben vervangen. In 1519 begon de bouw van het huidige laat-gotische koor, kort daarop gevolgd door het dwarsschip.

Op de kruising plaatste men rond 1600 de achthoekige dakruiter met opengewerkte peervormige bekroning.Daarin hangt een door Ricout Butendiic gegoten klok (midden 15de eeuw). Nadat in 1603 de voorgevel en een deel van het schip waren ingestort, volgde in 1616 de herbouw van het schip, voorzien van de huidige maniëristische voorgevel met zandstenen nissen, banden, aedicula en balustrade. De zandstenen ingangspoort is vermoedelijk afkomstig uit het atelier van Hendrick de Keyser. In 1764 werd de in 1688 aangebrachte uithangende tweezijdige wijzerplaat vernieuwd en de dakruiter constructief versterkt (vernieuwd 1819 en 1911). De schipvensters kregen in 1857-'61 spitsboogvormen. De toen ingebrachte gietijzeren ramen zijn bij een restauratie in 1978-'81 vervangen door bakstenen traceringen. De kerk is in 1995 gesloten en verbouwd tot een multifunctioneel centrum.

Het interieur wordt gedekt door houten tongewelven met trekbalken; op de hoeken van de kruising zijn gesneden evangelistenbeeldjes zichtbaar (eerste helft 16de eeuw). Tot de vroeg-17de-eeuwse inventaris behoren preekstoel en doophek, twee herenbanken (1620 en 1622), een tochtportaal (1619), een gebrandschilderd raam (1620; gerestaureerd 1916) en een spiltrap met maniëristische trapbalusters. In een orgelkast van J.H.H. Bätz (1764) schuilt een door C.G.F. Witte gebouwd orgel (1871).