Monumenten in Nederland: Gelderland

Sabine Broekhoven, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Ronald Stenvert en Marc Tenten (2000)

Gepubliceerd op 02-01-2020

De (Herv.) Grote of St.-Barbarakerk in Culemborg

betekenis & definitie

(Grote Kerkstraat 4) is een laat-gotische, driebeukige basilicale kruiskerk voorzien van een vijfzijdig gesloten koor met omgang en een deels ingebouwde toren van drie geledingen met balustrades. De toren heeft een laat-14de-eeuwse onderbouw en een 15de-eeuwse bovenbouw; de spits is in 1654 afgebrand.

In de toren hangen vier door François en Pieter Hemony gegoten klokken (1654-'55). Het huidige middenschip, transept en koor zijn na de verheffing tot kapittelkerk in 1421 en een brand in 1422 tot stand gekomen, waarbij delen van het vroeg-14de-eeuwse transept behouden zijn gebleven. De zijbeuken van het schip dateren uit de tweede helft van de 15de eeuw. Het transept heeft men in het eerste kwart van de 16de eeuw aan de noordzijde verlengd met de O.L. Vrouwekapel en in het tweede kwart van die eeuw aan de zuidzijde met de St.-Barbarakapel of het Kruiskoor. De driezijdig gesloten sacristie met verdieping en traptoren dateert eveneens uit het tweede kwart van de 16de eeuw. De kerk is in 1964-'68 gerestaureerd.

Het interieur wordt gedekt door houten tongewelven (1725); de sacristie heeft een netgewelf op gebeeldhouwde kraagstenen. Tot de inventaris behoort een preekstoel met doophek (1658) naar ontwerp van Willem Cool en deels uitgevoerd door Joris Flud. Van zijn hand zijn ook vier herenbanken en twee tochtportalen, alle rond 1659). Verder zijn er nog een door Mathijs Verhofstad gebouwd orgel (1719; gewijzigd in 1804) en een deels met 17de-eeuws pijpwerk gebouwd orgel (circa 1750). De kerk bevat verder een gotische grafsteen voor Elisabeth van Buren (†1451), een epitaaf voor Frederic d'Orville (†1655), een gebeeldhouwde marmeren graftombe voor Catharina Alida van der Dussen (†1745) vervaardigd in 1746 door J.F. Maas (putto) en I. Bollina - en vele 17de- en 18de-eeuwse grafzerken.