Een tachograaf is een instrument waarmee de snelheid van een voertuig wordt gemeten. Een tachograaf wordt veelal gebruikt om de snelheid van binnenvaartschepen of chauffeurs te controleren.
In de praktijk zijn er twee varianten van de tachograaf, de analoge en de digitale. De analoge wordt ook wel een tachograafschijf genoemd. Een van de kanten van de analoge tachograaf bevat een waslaag. Op deze waslaag wordt met drie pennen strepen getrokken, op basis waarvan men drie variabelen kan aflezen, namelijk tijd, afstand en snelheid. De bestuurder van het betreffende voertuig, een bus, vrachtwagen of binnenvaartschip, dient voor iedere rit de tijd op te geven. De tachograaf houdt vervolgens bij hoe snel men reed en welke afstand men hierbij heeft afgelegd. De tachograaf is hiermee ook een instrument waar kan worden ingezien op welke momenten een chauffeur een rust pauze heeft ingelast.
Sinds 2006 is het voor transportbedrijven uit landen die lid zijn van de Europese Unie om verplicht om een digitale tachograaf te laten installeren door een daarvoor erkend installateur. De invoering van de digitale tachograaf had als doel om de arbeidsomstandigheden van chauffeurs te verbeteren, men was geen tijd meer kwijt aan het invullen van de tachograaf, en het minder fraudegevoelig maken van rij- en rusttijden. Hoewel de digitale tachograaf minder fraudegevoelig is dan de analoge tachograaf, zijn chauffeurs over het algemeen meer tijd kwijt aan het instellen van de digitale tachograaf, dan het invullen van de analoge tachograaf.
