Bruno - 1° Giordano, wijsgeer der Renaissance, * 1648 te Nola, ✝ 1600 te Rome; was eerst Dominicaan te Napels, maar ontvluchtte orde en Kerk, verbleef eenigen tijd in Frankrijk en Engeland en zwierf vervolgens door de Duitsche landen. Aan de Inquisitie uitgeleverd, werd hij na 7-jarige gevangenschap in 1600 te Rome levend verbrand.
In de 19e eeuw diende de figuur van B. als symbool van het anti-clericalisme in Italië.
De onrustige en onevenwichtige geest van B. weerspiegelt zich in zijn scherpzinnige en geestrijke, maar onordelijke geschriften. Zijn systeem is monistisch, maar krachtens zijn theorie van de „dubbele waarheid” handhaaft hij naast het pantheïstisch Godsbegrip van de wijsbegeerte het geloof aan een transcendente Godheid. De wereld vindt haar zijnsgrond, wezensbepaling en doel in zichzelf. Zij vormt een van binnen uit bestuurde eenheid, die het Al is, en waarin alle tegenstellingen samenvallen.
God als natura naturans, voortbrengende natuur, en de wereld als natura narurata, voortgebrachte natuur, zijn in wezen één. Ook materie en vorm zijn één: in de materie zijn de vormen van alle dingen aanwezig; zij brengt ze door haar eigen immanente kracht, de Wereldziel, uit zich voort. Zij is in al haar deelen met leven begaafd.
In de eenheid van het Zijn is het grootste en het kleinste metaphysisch hetzelfde. De monaden, de ondeelbare en onveranderlijke oerelementen van de dingen, hebben dezelfde eigenschappen als de macrocosmos. Ieder van hen drukt het heelal op eigen wijze uit. Alle gebeuren in de wereld wordt verklaard door de orde en wisselwerking der monaden. De goddelijke wereldziel, monas monadum, omvat alle andere monaden. De individueele dingen zijn slechts de wisselende verschijningsvormen van de ééne wereldsubstantie en kunnen alleen uit het Eéne begrepen worden.
B. is een vurig aanhanger van de theorie van Coppernicus, die hij in verband brengt met de algemeene wereldbeschouwing. Het dualisme van hemel en aarde is vervallen; de aarde heeft haar bevoorrechte plaats verloren. Het heelal is oneindig, omdat Gods macht zich noodzakelijk moet ontvouwen in een werkelijkheid, waarin iedere aanleg tot voltooiing is gebracht. De wereld is eeuwig en onvergankelijk, zooals God zelf. Hoogste doel van ons kennen is het intuïtieve schouwen van de eenheid van het Al.
Tegen de deugdleer van het juiste midden verdedigt B. het goed recht van den heroïschen hartstocht als de verhevenste krachtsuiting van den vergoddelijkten mensch.
Werken: De la eausa, principio e uno ; De immenso et innumerabilibus; De l’infinito, universo e mondi; De minimo; Spaccio de la bestia trionfante; Cabala del cavallo Pegaseo con l’aggiunta de l’asino Cillenico ; Degli eroici furori. — Lit.: A. Vloemans, De heroieke wijsbegeerte der Renaissance (1926,165-239); I. v. Stein, Giordano Bruno, Gedanken über seine Lehre und sein Leben (Berlijn 1919); G. Gentile, Bruno e il pensiero del Rinascimento (Florence 1920); E. Namer, Les aspects de Dieu dans la philosophie de Giordano Bruno (Parijs 1926). F. Sassen.
2 Pater, familienaam Niklaas van Weert, Minderbroeder-Rccollet, priester-missionaris, martelaar. * 13 Febr. 1894 te Vlijtingen (Belg. Limburg), ✝ 9 Sept. 1929 te She keou shan (China). Hij vertrok in 1923 naar Z.W. Hoepé (China) en werd 9 Sept. 1929 met mgr. Trudo Jans, p. Rupertus Fijnaerts en verschillende Christenen afgrijselijk gemarteld. Allossery.
