(van Gr.: monos, alleen) is de wereldbeschouwing, die—tegenover dualisme en pluralisme — de kosmos als een grote eenheid beschouwt. Het monisme kenmerkt de Voor-Indische religieuze wereldbeschouwing.
In de W.-Europese traditie is het aanwezig in het archaïsch denken (zeer duidelijk bijv. bij Heraclitus van Ephese en bij Parmenides van Elea). In de nieuwere filosofie loopt een monistische traditie van G.
Bruno naar Benedictus de Spinoza en dan verder naar Goethe, F. W.
J. Schelling en G.
W. F.
Hegel. Tegenover dit idealistisch monisme ontwikkelt zich in de 19de eeuw een materialistisch monisme, dat zijn stempel zet op de in 1896 opgerichte Deutsche Monistenbund, waarvan eerst E.
Haeckel, later W. Ostwald de leiders waren.
De erkenning van de transcendentie Gods brengt met zich, dat het Christendom tegenover het monisme volstrekt afwijzend moet staan. j.s. w.
