Het woord van de week is aangedragen door de Nederlandse Spoorwegen: spitsheffing. De grote logistieke problemen bij dit staatsbedrijf zijn deels te verzachten met twee taaloplossingen, meent Ewoud Sanders.
Dit weekend lanceerde Wouter Koolmees, sinds een paar maanden president-directeur van de NS, in een interview in de Volkskrant een plan dat voor veel beroering zorgde: maak treinen op sommige trajecten duurder in de spits en goedkoper buiten de spits.
De meningen over deze zogenoemde spitsheffing zijn verdeeld: Vereniging Rover (Vereniging Reizigers Openbaar Vervoer) vindt het een waardeloos idee, andere deskundigen juichen het juist toe. Hoe dan ook wordt het een politieke beslissing: de NS is een staatsbedrijf, een dergelijke ingrijpende beslissing loopt via het parlement.
Afpersing
Spitsheffing is een relatief jong woord. Het is niet ontstaan in de context van stampvolle treinen die geregeld uitvallen, maar in relatie tot te veel auto’s op de weg. In 1964 werd de ‘Commissie Bevordering Openbaar Vervoer Westen des Lands’ ingesteld. In 1972 kwamen zij met hun aanbevelingen. Auto’s zouden tijdens de spits een tolheffing moeten gaan betalen: een spitsheffing dus. Tegelijk zou het openbaar vervoer duurder moeten worden. Deze wonderlijke combinatie, die vooral gunstig zou zijn voor de schatkist, werd in 1972 in het Algemeen Dagblad een vorm van ‘afpersing’ genoemd.
Een paar jaar later, in 1975, lanceerde de toenmalige Minister van Verkeer en Waterstaat, Tjerk Westerterp, een variant op dit plan. Hij kwam met het idee om geld te gaan rekenen voor rijden in de stad. ‘Minister Westerterp wil een „spitsheffing” voor automobilisten die in het spitsuur in de stad rijden’, meldde het socialistische dagblad Het Vrije Volk.‘Hoe hij dat wil doen zegt hij er nog niet bij.’ Wat je noemt: een vaag proefballonnetje.
Verkeersneologismen
De Nederlandse verkeerssituatie heeft de afgelopen decennia veel nieuwe woorden opgeleverd. Woorden als antifileplan, benuttingsvariant (‘het beter benutten van het beschikbare asfalt’), kilometerheffing, prijsrijden, rekeningrijden, spitstoeslag en toeritdosering. Ze doen het vooral goed in nieuwskoppen. Dat geldt ook voor spitsheffing. Zo meldde een website in 2010: ‘Spitsheffing trein is boete voor goed gedrag’. De NS lanceerde namelijk ook toen al het idee om een dergelijke heffing in te voeren. Net als in 2017. Beide keren kwam het er niet van.
De kans op succes lijkt ditmaal groter. Er loopt al een proef in Eindhoven. Bovendien: er moet echt iets gebeuren. Dat kan ik ook uit eigen ervaring zeggen. Ik reis wekelijks met de trein, doorgaans tussen Haarlem en Amsterdam. Zo’n puinhoop als het de laatste tijd was, heb ik niet eerder meegemaakt. Alleen al de afgelopen maand ben ik verscheidene keren gestrand in Amsterdam: geen treinen meer, geen alternatief vervoer, waardeloze informatie. Gelukkig heb ik meestal een vouwfiets bij me en is het slechts een uur en een kwartier fietsen naar Haarlem, maar dat doe je niet altijd voor je lol. Net zoals het geen pretje is om te reizen in een barstensvolle trein.
Twee taaloplossingen
Wat dat laatste betreft heb ik een suggestie voor de NS. Maak twee teksten die je kunt omroepen als de reizigers weer eens zó dicht op elkaar gepakt staan dat het echt onaangenaam is. Tekst één: bied namens de NS excuses aan. Dit is niet de bedoeling, we werken hard aan verbetering, excuses voor dit ongemak. Tekst twee: vraag de passagiers (m/v/x) om medewerking. De trein is overvol, maar nog altijd zijn er aso’s (het is raadzaam dit iets neutraler te formuleren) die schaamteloos een tweede zitplaats in beslag nemen met een tas of koffer. En kijk eens om je heen, zou je hieraan kunnen toevoegen: overweeg of je, als jonge reiziger, je plaats zou kunnen aanbieden aan iemand die ouder is. Of slecht ter been.
Klinkt belerend, ik weet het, maar ik zie doorlopend veel stuitend asociaal gedrag in treinen.
Die omroepteksten graag in het Nederlands en het Engels: zeker op weg naar Schiphol zie ik veel verbijstering in de ogen van buitenlandse reizigers. Ik dacht dat Nederland een beschaafd land was, lees je, maar dit is echt een shitshow. En ook nog eens gevaarlijk, want als iemand iets overkomt in zo’n stampvolle trein, komt hulp al snel te laat.
Meteen uit te voeren deze suggesties, niet afhankelijk van de politiek, geen extra technici of materiaal voor nodig. Je lost er de logistieke problemen niet mee op, maar het is altijd goed om je excuses aan te bieden – dat leert de geschiedenis.
