(1940) (< Eng. fifth column) (pol.) veraders binnen de eigen rangen; sympatisanten van een vijand die klaarstaat om op het gunstigste moment toe te slaan. Tijdens de Spaanse burgeroorlog bestormde de Nationalistische generaal Emilio Mola de stad Madrid, die in handen was van de Republikeinen, met vier colonnes (legerafdelingen). In oktober 1936 verklaarde hij tijdens een uitzending dat er zich een 'vijfde colonne' in de stad bevond die met hem samenspande. Sindsdien wordt de uitdrukking gebruikt om individuen of groepen aan te duiden die zich bezig houden met sabotage, spionnage en andere subversieve activiteiten.
• Dat onze democraten met hun geleuter over de zgn. vijfde colonne ons heelemaal niet in den hoek drukten, waarin ze ons met alle geweld wilden hebben, is slechts toe te schrijven aan hun eigen geestelijke armoede. (Jan Hollander: Het verraad der N.S.B. 1940)
• ‘Deze vrouw een spion?’
‘Waarom niet? Ook vrouwenkransjes en moederclubs zijn bij de Duitschers afdeelingen van de Gestapo en de vijfde kolonne.’ (Maurits Dekker: De laars op de nek. Roman 1939-1944. Gepubl. 1945)
• Ik zal een vijfde colonne zijn binnen hun vijfde colonne, dacht ik. Als iemand mij kan leren hoe je discriminatie moet bestrijden, dan deze Spanjaarden. (Andreas Burnier: De huilende libertijn. 1970)
• Verder kon Sadat een vijfde kolonne mobiliseren (politiek jargon voor een medestander in het kamp van de tegenpartij): de socialistische oppositie en de voorstanders van vrede nü in Israël zelf. (De Telegraaf, 21/07/1978)
• Als overtuigd heksenjager probeerde Nixon Hiss, een adviseur en vertrouweling van president Franklin Roosevelt en secretaris-generaal bij de oprichting van de Verenigde Naties, aan de schandpaal te nagelen. Hiss, die op de conferentie van de Grote Drie in Jalta met Sovjetleider Joseph Stalin en Brits premier Winston Churchill aan tafel schoof, zou in werkelijkheid een verderfelijk infiltrant zijn, een lid van de vijfde colonne. (Knack, 08/10/1997)
• Minister Gerrit Zalm (Financiën) heeft keihard uitgehaald in de richting van het Europees Parlement en in het bijzonder naar de Nederlandse afgevaardigden, die hij ziet als een soort vijfde colonne bij zijn pogingen de Europese uitgavengroei tot nul beperkt te houden. (de Financiële Telegraaf, 26/10/1998)
• Eerder deze week zei tijdens een debat van het Servische parlement de ultranationalistische vice-premier van Servië, Vojislav Seselj, dat buitenlandse journalisten een ,,vijfde colonne'' vormen die ,,tegen de muur moet worden gezet''. (NRC Handelsblad, 25/03/1999)
• De 'anderen' zijn Israëlische Arabieren die een vijfde deel van de Israëlische bevolking vormen. Ze worden door veel Joden, prominente politici incluis, gezien als 'vijfde colonne'. Als sympathisanten van extremistische Palestijnse groeperingen op de bezette Westelijke Jordaanoever en in Gaza, als vijanden van de Joodse staat. (De Morgen, 12/10/2015)
• Haftar heeft een belangrijke slag geslagen door de 604 Brigade aan zijn zijde te krijgen om de burgeroorlog te winnen. Maar hij heeft daarmee wel een vijfde colonne in huis gehaald. De Madkhali's vechten vooral hun eigen religieuze oorlog tegen andere islamitische stromingen, zelfs tegen andere salafisten. (Trouw, 08/01/2020)
• De andere kant van de medaille was een soort vijfde colonne die zich in academia vestigde, mede dankzij de gebeurtenissen rondom het Maagdenhuis. (Jan J.B. Kuipers: De vlucht naar boven. Tegenculturen in Nederland in de jaren zestig en zeventig. 2023)
• De Arabische Israëliërs worden, doordat hun Joodse landgenoten bevangen zijn door wraakzucht, meer gewantrouwd dan ooit. Door de veiligheidsdiensten worden ze behandeld als een vijfde colonne. (De Volkskrant, 19/12/2023)
