(19e eeuw) poëtische bijnaam voor het voormalige Nederlands Oost-Indië. Bedenksel van Multatuli in zijn Max Havelaar. Vgl. gordel van smaragd.
• Leven in de kunst! - ze geeft van tijd tot tijd zeegezigten, stille waters of stormen; de dagen zijn voorbij, waarin Bakhuijzen en Van de Velde onze triomfen hadden te vereeuwigen; maar de schepter van Neerlands koning strekt, over onze enge grenzen heen, zich nog over het onmetelijke Insulinde uit; en gij die ons een paar schrale berigten over de kunst in Indië bedeeldet, gij dringt bij haar niet aan op schetsen uit dat paradijs, gij waart niet in de weer om onze kunstenaars te prikkelen, niet langer die wanden leeg en dof te laten, van welke de glans moest uitgaan eener oostersche zon! (De Gids. Jaargang 25. 1861)
• In het ons allen dierbaar Nieuwsblad, dat, evenals de niet minder geliefde “paradijsdichter”, tooneelvermaak van beteekenis meent, mede voor die “hoogere rangen”, waaronder het zijn getrouwen blijft vinden, hoè de heer Hamster koerse naar elders; heeft onverwachts iets... diepzinnigs gestaan; iets van een “oostersche ziel op de planken”, “de heilige idealen van Java” en een figuur uit het wajangspel, die Batoro Goeroe heet. Dat er althans onder de inlanders van Insulinde nog idealen voortbestaan, wist men in Den Haag al eerder. (De Gids. 1919)
• De socialisten in Indonesië hadden geen eigen organisatie en er was vanuit Holland ook geen aandrang om tot de vorming van een zelfstandige vereniging over te gaan. Wat zouden trouwens die vijftig, zestig verspreide leden in Insulinde hebben kunnen uitrichten? (Vrij Nederland. Boekenbijlage 1986)
• De Max Havelaar daarentegen was ‘een koninklijk boek’. Bij het verhaal van Saïdjahs karbouwen, bij die toespraak tot de hoofden van Lebak ‘gaat gij’, aldus Busken Huet, ‘regelregt de lucht in, en gevoelt niets anders boven Uw hoofd dan het azuur van Insulinde's hemel’. (tijdschrift Over Multatuli. Delen 20-21. 1988)
• Nederland zou wellicht als natie niet eens hebben bestaan, als die band met Insulinde er niet was geweest. (Het Parool, 15/02/1992)
• 't Prachtige rijk van Insulinde — bedoel je die archipel waar de motorzaag zingt, dat paradijs voor met uitsterven bedreigde dieren, dat land waar de militair paradeert en de ambtenaar zich verrijkt? En Batavia, is dat die stad waar je op straat maar beter een gasmasker kunt gaan dragen? (Oordopjes hadden we al). Een stoot onder de gordel van smaragd, deze reactie? Welnee, naakte feiten: ook Insulinde is inmiddels opgenomen in de roekeloze vaart der volkeren. (Nederlands dagblad, 11/03/1992)
• Ook met het op gang komen van de immigratie van Javaanse contractarbeiders na 1890 neemt de belangstelling voor het rijk van Insulinde nauwelijks toe. (Michiel van Kempen: 'Wat verwaait er op de passaat? Of: Hoe de geest van Multatuli de krabben in de Surinaamse ton weerstond'. 1998)
