Halicamassus ('Αλικαρωας(σ)ος), havenstad in Carië, prachtig gelegen op de noordkust van de Golf van → Cos; thans Budrum.
Oorspronkelijk door Cariërs bewoond, werd de stad vanuit de Argolis gekoloniseerd; sindsdien had ze een gemengde bevolking van carische, dorische en ionische elementen. Als lid van de dorische hexapolis werd Halicarnassus eerst door → Croesus, ca. 545 vC door Cyrus ingenomen. Met onderbrekingen - bv. van 468 tot ca. 405, toen het lid was van de attische zeebond - bleef het onder perzisch gezag. Ca. 390 vC vertrouwde de perzische koning het bestuur van Carië toe aan de familie der Hecatomniden uit Mylasa, die Halicarnassus tot hun residentie maakte. Voor de verdere geschiedenis zie s.v. Carië.De stad, die o.a. door Vitruvius (2,8,10-15) beschreven wordt, lag als de cavea van een theater waaiervormig op terrassen rond een baai. Bij de haven bevond zich de agora; van de in antieke bronnen genoemde tempels zijn enkele door opgravingen bekend, o.a. die van Ares. Midden in de stad verhief zich het Mausoleum, dat door koningin → Artemisia Mausolus, ca. 330 vC voltooid. De bouwmeesters waren Pytheus en Satyrus. Op een fundament van enkele trappen lag de rechthoekige onderbouw (ca. 33 x 39 m), waarin de grafkamer was aangelegd; daarboven bevond zich een cella, omgeven door een (2) tussen 353 en 351 vC werd gebouwd om de nagedachtenis van haar voorganger, haar broer en gemaal → Mausolus, te eren; misschien werd het eerst door koningin → Ada, een andere zuster van kolonnade van 36 (9 x 11) ionische zuilen. Het dak werd gevormd door een afgeknotte piramide, waarop een vierspan stond. De twee friezen rond de onderbouw, die een amazonomachie en een centauromachie uitbeeldden, zouden door → Bryaxis (noordzijde), Leochares (westzijde), Timotheus (zuidzijde) en Scopas (oostzijde) vervaardigd zijn; slechts aan laatstgenoemde worden bijna eenstemmig enige teruggevonden platen toegeschreven, die thans in het British Museum zijn; daar bevinden zich ook twee standbeelden, die wellicht Mausolus en Artemisia weergeven. Het 50 m hoge monument, dat tot de zeven wereldwonderen werd gerekend en waarnaar sinds de romeinse tijd alle praalgraven worden genoemd, werd door aardbevingen verwoest en ten dele verwerkt in de plaatselijke Johannieterburcht. De opgravingen van C. Newton (1856v) gaven aanleiding tot vele reconctructiepogingen. Uit Halicarnassus was de griekse geschiedschrijver → Herodotus geboortig.
Lit. L. Bürchner (PRE 7, 2253-2264). L. Rocchetti (EAA 1, 251-253). H. Riemann (PRE 24, 372-459 s.v. Pytheos). L. Vlad Borrelli (EAA 4, 934-936). - J. van Breen, Het reconstructieplan voor het Mausoleum te Halicarnassus. (Amsterdam 1942). G. Bean/ J. Cook, The H. Peninsula (ABSA 50, 1955, 85-108). K. Jeppesen, Paradeigmata. Three Midforth Century Mainworks of Hellenistic Architecture Reconsidered (Aarhus 1958). [J. A. de Waele]
