De oude christelijke schrijvers, levend in een wereld die beheerst werd door geloof aan geesten en demonen, baseerden zich in hun opvattingen over de engelen op de gegevens welke hierover in de bijbel te vinden zijn en bouwden hierop verder.
Veelal vinden wij niet meer dan verspreide opmerkingen. Een afzonderlijk werk over de engelen bezitten wij eerst in De caelesti hierarchia van Ps.-Dionysius Areopagita (einde 5e eeuw). Wij weten niet of Clemens van Alexandrië het werk over de engelen dat hij blijkens Strom. 6,3 van plan was te schrijven inderdaad geschreven heeft.De engelen werden door de christelijke auteurs beschreven als dienaren van God, in rang verheven boven de mensen en in het bezit van een hoger wezen, beschikkend over vrije wil, als pneumatische wezens, die soms toch tot op zekere hoogte stoffelijk gedacht werden (met een etherisch lichaam), die als taak hadden God te aanbidden, zijn bevelen aan de mensen over te brengen en over de wereld en de mensen te waken. Uitdrukkelijk werd gezegd dat de engelen door God zijn geschapen, maar betreffende het tijdstip van hun schepping bestond geen zekerheid (gewoonlijk werd aangenomen dat ze waren geschapen vóór de stoffelijke wereld). Een deel van de engelen was van God afvallig geworden (volgens Tertullianus en Origenes konden ook de goede engelen naderhand nog zondigen), en bracht als boze geesten de mensen tot zonde. Deze gevallen engelen waren speciaal verantwoordelijk voor afgodendienst, toverij, astrologie, mantiek, bezetenheid en ook voor de christenvervolgingen. Ze poogden de mens te schaden, maar waren door Christus overwonnen en konden in Christus’ naam worden bezworen.
In de eerste eeuwen van het christendom was de gedachte van bescherm- engelen van de volken algemeen gangbaar (uitgaande van Dt 32,8). Er waren ook engelen die de afzonderlijke mensen bewaarden, hun gebeden overbrachten naar God en de zielen van de gestorvenen geleidden; v.s. waren er ook bewaar- engelen van dieren, planten en elementen. Uitgaande van Eph 1,21 en Col 1,16 (die men als onvolledig beschouwde) nam men een reeks van klassen van engelen aan (soms 7, soms 8; naderhand sloot men zich algemeen bij Ps.-Dionysius Areopagita aan; 3 triaden). Meermalen toonde men zich echter zeer gereserveerd betreffende de hiërarchie van de engelen-koren als ook het aantal engelen (vgl. Augustinus, Enchiridion 58). In de oudste vaderteksten is nergens sprake van gevleugelde engelen, aanvankelijk evenmin in de christelijke kunst (toch komen in de bijbel wel beschrijvingen van gevleugelde engelen voor, bv. Ex 25,20, Dn 9,21, Openb 14,6). Gewoonlijk werden ze uitgebeeld als jeugdige mannen in een wit gewaad. Eerst in de late keizertijd vinden wij naar het voorbeeld van de profane Victoriae en gevleugelde Genii engelen met vleugels uitgebeeld.
Lit. J. Tunnel, Hlstoire de l’angélologie des temps apostoliques ä la fin du Ve siècle (Rev. d’hist. et de litt, relig. 3, 1898, 289-308; 407-434; 533-552). F. Andres, Die Engellehre der griechischen Apologeten des 2. Jahrhunderts und ihr Verhältnis zur griechisch-römischen Dämonologie. Forschungen zur christlichen Literatur- und Dogmengeschichte 12,3 (Paderborn 1914). Id., Die Engel- und Dämonenlehre des Klemens von Alexandrien (Römische Quartalschrift 34, 1926, 13-27; 129-140; 307-329). J. Barbel, Chris tos Angelos. Die Anschauung von Christus als Bote und Engel in der gelehrten und volkstümlichen Literatur des christl. Altertums (Theophaneia 3; Bonn 1941). W. G. Heidt, Angelology of the O.T. A Study in Biblical Theology (Washington 1949). H. Bietenhard, Die himmlische Welt in Urchristentum und Spätjudentum (Wissensch. Untersuch, z. N.T. 2, Tübingen 1951). J. Daniélou, Les anges et leur mission d’après les Pères de l’Eglise (Coli. Irénikon N.S. 5, Chevetogne 1951). P. Athanas Recheis, Engel, Tod und Seelenreise. Das Wirken der Geister beim Heimgang des Menschen in der Lehre der Alexandrinischen und Kappadokischen Väter (Temi e Testi 4, Rome 1958). [Bartelink]
