Didymus (Διδυμος), veel voorkomende griekse eigennaam.
Vermelding verdienen:1. Didymus, belangrijkste griekse filoloog van de 1e eeuw vC, om de geweldige omvang van zijn oeuvre - hij zou 3500, volgens anderen zelfs 4000 ’boeken’ hebben geschreven - Χαλκεντερος (’met de stalen ingewanden’) en Βιβλιολαθας (’Boekenvergeter’: hij vergat soms wat er in zijn eigen werken stond) bijgenaamd.
Didymus doceerde te Alexandrië; zijn activiteit had betrekking op alle domeinen van de filologie:
1. Tekstkritische studies, o.a. Περι της Αρισταρχοθ (De Homerus-tekst van → Aristarchus), waaruit delen in de Homerus-scholia zijn opgenomen.
2. Commentaren op vrijwel alle klassieke auteurs, ook op prozaschrijvers; fragmenten van een Demosthenes-commentaar zijn bewaard gebleven op een berlijnse papyrus (9780). De meeste oude scholia op Sophocles, Pindarus, Euripides en Aristophanes stammen uit commentaren van Didymus.
3. Grammaticale en lexicografische studies, o.a. over het woordgebruik van de tragici en de comici, een verzameling spreekwoorden, Περι απορουμενης (Woorden met onzekere betekenis), Περι διεφθορυιας λεξεως (Verminkte woorden), Λεξις τροπικη (Overdrachtelijk taalgebruik), Περι παθων (Woordveranderingen).
4. Literairhistorische verhandelingen, o.a. Περι λυρικων ποιητων (Lyrische dichters) en Συμποσιακα (Symposium-on
De betekenis van Didymus is gelegen in het feit dat hij met een ware rage en met grote nauwgezetheid de geschriften van zijn voorgangers heeft geresumeerd in compilatiewerken die in de keizertijd hoog in aanzien stonden en waaruit vrijwel alle latere filologen overvloedig hebben geput. Originaliteit is Didymus vreemd.
Lit. Fragmenten in M. Schmidt, Didymi Chalcenteri grammatici Alexandrini fragmenta (Leipzig 1854 - Amsterdam 1964). H. Diels/W. Schubart, Didymos’ Kommentar zu Demosthenes (Berliner Klassikertexte 1, Berlin 1904). - L. Cohn (PRE 5, 445-472). GGL 2, 432-434.
2. Didymus Claudius, griekse grammaticus die in het begin van de 1e eeuw nC te Rome werkzaam was. Van zijn geschrift Περι της παρα Πωμαιοις αναλογιας (Analogie bij de Romeinen) zijn enkele passages in het werk van de latijnse grammaticus Priscianus (6e eeuw) bewaard gebleven; een verhandeling over Thucydides’ vergrijpen tegen de analogie is geheel verloren gegaan.
Lit. Fragmenten bij H. Funaioli, Grammaticae Romanae Fragmenta 1 (Leipzig 1907). - L. Cohn (PRE 5, 473v). [Nuchelmans]
3. Didymus, alexandrijns theoloog (ca. 313-398). Omdat hij op ongeveer 5-jarige leeftijd blind werd, staat hij bekend als Didymus de blinde. Heel zijn leven bracht hij teruggetrokken als monnik in de omgeving van Alexandrië door. Hij ontwikkelde zich tot een geleerde van naam en kreeg tal van leerlingen. Tot zijn toehoorders behoorden Rufinus van Aquilea, Melania de Oude (ca. 317) en Hieronymus (386). Van de talrijke dogmatische en exegetische werken die Didymus schreef is slechts een klein gedeelte tot ons gekomen: De spiritu sancto (in een latijnse vertaling van Hieronymus), Contra Manichaeos, De Trinitate, een aantal fragmenten uit catenenverzamelingen (vooral uit zijn psalmencommentaar) en verder Contra Eunomium, dat lange tijd onder de werken van Basilius werd gerekend; vgl. J. Lebon, Le Pseudo-Basile (Adv. Eunom. IV-V) est bien Didyme d’Alexandrie (Le Muséon 1, 1937, 61-83). Het verloren gaan van vele werken is te wijten aan de veroordeling van Didymus als vermeend aanhanger van Origenes op het 2e concilie van Constantinopel (553). Voordien was hij gerespecteerd als verdediger van de drieëenheid.
In augustus 1941 werden te Toura bij Kairo uitgebreide teksten van Didymus ontdekt, meer dan er tot dusver bekend was: commentaren op Zach (waarschijnlijk in 387 geschreven; uitgebreid door Hieronymus gebruikt), op Gn, op Job, op Pr en op Ps 2044 (de vondsten zijn nog slechts ten dele gepubliceerd). In zijn commentaren geeft Didymus telkens een korte letterlijke verklaring van de tekst, maar besteedt overeenkomstig de alexandrijnse traditie vooral aandacht aan de allegorische uitlegging.
Lit. Uitgaven: Editio princeps van De Trinitate door J. A. Mingarelli (1769). MPG 39, 131-1818. Exegetische fragmenten:
K. Staab, Pauluskommentare aus der griechischen Kirche (NTliche Abh. 15, München 1933, 1-45). Didyme l’Aveugle, Sur Zacharie: Introduction, Texte critique, Traduction et Notes de L. Doutreleau (Sources Chrétiennes 83-85, Paris 1962). Didymus der Blinde, Der Psalmenkommentar von Tura (Quatemio 9, Papyrologica Coloniensia 1, hisg., übers, und erl. von A. Kehl, Köln-Opladen 1964). Didymus der Blinde, Kommentar zum Ecclesiastes (Lage 22 und 23 des Tura-Papyrus, hrsg. von L. Liesenborghs, Köln 1965). Didymus der Blinde, Kommentar zum Ecclesiastes (Lage 1 des Tura-Papyrus, in Verb, m. L. Koenen hrsg. u. übers, von G. Binder und L. Liesenborghs, ib. 1965). Didymus der Blinde, Kommentar zu Hiob (Ed. vorbereitet von D. u. U. Hagedorn in Zusammenarbeit mit L. Koenen). - Bardenhewer 3, 104-115. Quasten, Patrology 3 (Utrecht/Antwerpen 1960) 85-100. Altaner/Stuiber, Patrologie7 280v. - J. Leipoldt, D. der Blinde von Alexandrien (TU, Neue Folge 14, 3, Leipzig 1905). G. Bardy, Didyme l’Aveugle (Paris 1910). W. J. Gauche, Didymus the Blind, an Educator of fourth Century (Washington 1934). W. Dietsche, Didymus von Alexandrien als Verfasser der Schrift über die Seraphen vision (Freiburg 1942). H.-Ch. Puech, Les nouveaux écrits d’Origène et de Didyme découverts ä Toura (Rev. Hist, et Philos. relig. 1951, 293-329). L. Doutreleau, Que savonsnous aujourd’hui des Papyrus de Toura? (RScR 1955, 161193). Id., Vie et survie de Didyme l’Aveugle du IVe siècle à nos jours (Les Mardis de Dar el-Salam 1956v, Paris 1959, 33-92). E. Staimer, Die Schrift ’De spiritu sancto’ von Didymus dem Blinden von Alexandrien (Diss. München 1960). L. Koenen, Ein theologischer Papyrus der Kölner Sammlung: Kommentar Didymos’ des Blinden zu Zach. 9,11 u. 16 (Arch. f. Papyrusforschung 17, 1960, 61-105). A. Gesdié, La christologie du 'Commentaire sur les Psaumes’ découvert ä Toura (Gembloux 1962). [Bartelink]
